Młody pisarz (Wilhelm Dieterle) zostaje zatrudniony przez właściciela muzeum figur woskowych do napisania opowieści o jego najpopularniejszych postaciach, Harounie al Raschid, Iwanie Groźnym i Kubie Rozpruwaczu. Zauroczony piękną córką swojego nowego szefa (Olga Belajeff), autor zabiera się do pracy, pisząc o figurach woskowych. Z każdą nową historią, autor i jego nowy przyjaciel znajdują się wewnątrz coraz bardziej koszmarnych światów, które wymyślił.

Dostępność na nośniku domowym: Wydano na DVD.

Wskazówka dla podróżnych: Będąc w Niemczech, unikaj wesołych miasteczek.

Choć nie tak dobrze znany w Ameryce jak Gabinet doktora Caligari czy Nosferatu, Waxworks jest jedną z bardziej błyskotliwych pozycji w kanonie niemieckiego kina niemego. W każdym calu tak stylowy jak jego bardziej znani kuzyni, film ten jest mieszanką artyzmu, baśni i dobrego, staromodnego dreszczyku emocji, plus scenografia, za którą można umrzeć.

Waxworks może się również pochwalić imponującą obsadą i ekipą. Trzej najlepsi niemieccy aktorzy – Konrad Veidt, Emil Jannings i Werner Krauss – zagrali trzech kontrastujących ze sobą tyranów. Reżyserią i kierownictwem artystycznym zajął się Paul Leni, artysta i projektant, który stał się filmowcem i jednym z najbardziej kreatywnych niemieckich reżyserów tamtego okresu. Scenariuszem zajął się Henrik Galeen, który ma na swoim koncie m.in. scenariusze do filmów Golem i Nosferatu.

W swojej istocie Waxworks odzwierciedla fascynację i strach niemieckich filmowców przed tyranią w pierwszej połowie lat dwudziestych. Filmy te okazały się prorocze w kwestii tyranii i przemocy. W ciągu kilku lat naród niemiecki miał doświadczyć ich na własnej skórze.

„WANTED- An imaginative writer for publicity work in a waxworks exhibit”

An author (Wilhelm Dieterle) przybywa do wesołego miasteczka w odpowiedzi na ogłoszenie w gazecie. Po oprowadzeniu go po namiocie z woskownicami i zauważeniu, że córka właściciela (Olga Belajeff) jest całkiem ładna, przyjmuje pracę.

Trzy woskowe posągi potrzebują opowieści, które będą im towarzyszyć: Kuba Rozpruwacz, Iwan Groźny i Haroun al Raschid. Zauważywszy, że posągowi brakuje ręki, autor zabiera się do pracy, wyjaśniając, jak do tego doszło.

Wysłać dymnicę do Allaha!

Gdy autor zaczyna pisać, pokój zamienia się w miasto rodem z Arabskich Nocy. Autor stał się Assad, biedny piekarz, a dziewczyna stała się jego urocza żona Maimune.

Jak Assad piecze chleb, dym z jego komina unosi się na dachu królewskiego pałacu, gdzie Haroun al Raschid (Emil Jannings) gra w szachy. W samą porę, bo sułtan właśnie przegrał partię i jest w złym humorze. Sułtan wysyła swojego wezyra, aby zabił piekarza. Jednak zanim wezyr może uderzyć, dostrzega Maimune, która spogląda ukradkiem przez okno. Znając sułtana smak dla piękna, wezyr spieszy się powiedzieć jego pan.

Międzyczasie, Assad jest zły na flirt Maimune i mają walkę. W exasperation, Assad mówi, że będzie ukraść sułtana magiczny pierścień życzenia udowodnić, że jest człowiekiem. Maimune nie bierze go na poważnie i on burzy się. Jak Assad wychodzi, sułtan wślizguje się do domu. Maimune myśli, że to jej mąż wraca, by przeprosić i jest przerażona, widząc sułtana. On uspokaja jej obawy i czeka na okazję, aby jego move.

Assad kradnie do pałacu i do sypialni sułtana. Widzi postać śpiącą na łóżku i podchodzi, by ukraść pierścień. Nie udaje mu się go zdjąć. Spanikowany, Assad odrąbuje rękę i podejmuje szaleńczą ucieczkę przez ciemne, koszmarne ulice ze strażnikami sułtana tuż za nim.

Sułtan wciąż flirtuje z Maimune, kiedy słyszą Assada walącego do drzwi. Sułtan wpada w panikę i błaga Maimune, by go ukryła. Jedynym wystarczająco dużym miejscem jest piekarnik, więc sułtan wciska się do środka. Assad włamuje się do pokoju i wyznaje, że zabił sułtana. Maimune wie, że to niemożliwe, ale wtedy przybywają strażnicy i zaczynają aresztować Assada. Sułtan szepcze przez drzwi piekarnika, że Assad musiał wyciąć ramię z woskowego manekina, który trzyma w swoim łóżku, kiedy jest na noc.

Maimune chwyta woskowe ramię i wypowiada życzenie z fałszywym magicznym pierścieniem: aby sułtan wyszedł żywy i bez szwanku. Sułtan wyskakuje z pieca. Następnie życzy sobie, aby Assad został królewskim piekarzem. Wszystko wydaje się być wybaczone i sułtan obejmuje piekarza i jego żonę.

„Jego pokój rady był salą tortur, z diabłem i śmiercią jako głównymi ministrami”

Powrót do namiotu woskowego, pisarz jest zadowolony ze swojej pracy i natychmiast zaczyna pisać swoją historię dla cara Iwana Groźnego.

Scena zmienia się na piwnice pod Kremlem. Car (Conrad Veidt) i jego główny astrolog skradają się w kierunku pokoju z trucizną cara. Mieszacz trucizny właśnie skończył podawać dawkę więźniowi. Ku uciesze Iwana, więzień umiera w momencie, gdy ostatnie ziarna opadają na dno wielkiej klepsydry.

Iwan jest zachwycony pracą mieszacza trucizn, ale astrolog ostrzega, że car może paść ofiarą jego talentów. Rozwścieczony Iwan każe zabić mieszacza trucizn, ale zanim umrze, udaje mu się napisać imię Iwana na dużej klepsydrze i odwrócić ją.

Później car przyjmuje szlachcica jako gościa. Szlachcic przypomina Iwanowi, że obiecał wziąć udział w weselu jego córki. Zawsze podejrzliwy, Iwan wymienia się ubraniami z ojcem panny młodej i razem wyruszają w saniach. Gdy są już prawie u celu, sanie zostają napadnięte przez zabójców, a mężczyzna w szatach cara zostaje podziurawiony strzałami.

W międzyczasie ukazane jest szczęśliwe przyjęcie weselne. Autor jest panem młodym, a dziewczyna panną młodą. Słyszą zbliżające się sanie i wybiegają na spotkanie cara i jej ojca. Panna młoda jest histeryczny na znalezienie jej ojciec nie żyje, ale Czar przyszedł na imprezę, a on jest zdeterminowany, aby mieć jeden. Zmusza wszystkich gości do tańca, a kiedy panna młoda wymyka się, by płakać nad swoim ojcem, każe ją porwać. Kiedy pan młody protestuje, zostaje zabrany też.

Powrót na Kreml, car chce uczynić pannę młodą swoją kochanką i zaczyna torturować jej męża, gdy odmawia. Już ma się poddać, gdy astrolog wkracza do pokoju z nowinami. Klepsydra mieszalnika trucizny została znaleziona z wypisanym na niej imieniem Iwana.

Iwan wpatruje się w klepsydrę z przerażeniem, gdy opadają piaski. Najpierw błaga ją, a potem wpada na pewien pomysł. Odwraca szklankę, by nie dopuścić do opróżnienia piasków. Gdy panna młoda i pan młody wymykają się, Iwan obraca klepsydrę raz po raz, śmiejąc się, że oszukał śmierć. Historia opuszcza roześmianego Iwana i wraca do pisarza w wesołym miasteczku.

Jeszcze bardziej zadowolony ze swojej pracy, autor zaczyna myśleć o tym, co napisze o Jacku na obcasie Spring Heeled lub Jacku Rozpruwaczu, nazwy te są używane zamiennie, aby oznaczać tę samą postać w filmie.

„Spring Heeled Jack – notoryczny bohater – atakował swoje ofiary nagle i bezszelestnie.”

Autor jest przerażony widząc Jacka (Werner Krauss) w namiocie razem z nim. Chwyta dziewczynę, ucieka, ale Jack podąża za nim. Autor i dziewczyna biegną przez koszmarną wersję karnawału, a Jack zawsze wydaje się być tuż za nimi. Wreszcie, on dogania ich i dźga autora przez heart.

The autor budzi się i uświadamia sobie, że w jego śnie, on szturchnął się z jego pióra. On i dziewczyna śmieją się z tego, gdy film się kończy.

Waxworks jest doskonałym przykładem niemieckiego kina nakręconego w czasie, gdy kraj ten był u szczytu kinematograficznego artyzmu. Z technicznego punktu widzenia, film jest cudowny. Scenografia Paula Leni jest raz bogata, innym razem ekspresjonistyczna i zawsze fascynująca. Wyraźny wpływ Caligari i Nosferatu, Waxworks jest jednak wyjątkowy sam w sobie.

Filmowi niezmiernie pomaga jego obsada. Wilhelm Dieterle był zdolnym odtwórcą głównej roli, ale jak się okazało, jego prawdziwym talentem była rola reżysera. Był asystentem reżysera przy filmie „Waxworks” i jako William Dieterle wyreżyserował takie klasyki Hollywoodu jak „Garbus z Notre Dame” (1939), „Kismet” (1944) i „Portret Jennie” (1948). Był również jednym z wielu niezatytułowanych reżyserów niesławnego Pojedynku w słońcu Davida O. Selznicka (1946).

Podczas gdy Werner Krauss był niesamowity, a Emil Jannings rozkosznie chamski, Conrad Veidt dał wyróżniającą się kreację jako Iwan Groźny. Jak zwykle w przypadku jego najlepszych ról, zniknął w postaci. Mając ponad metr sześćdziesiąt wzrostu, był fizycznie imponującą postacią. Niskie sufity na Kremlu i długie szaty, które nosił, jeszcze bardziej wyolbrzymiały jego wzrost. Jego ostatnia scena, w której obsesyjnie obraca klepsydrę, by opóźnić własną śmierć, jest wiarygodna i stylizowana jednocześnie.

Waxworks jest badaniem tyranii w trzech częściach. Czwarty epizod o włoskim rozbójniku Rinaldo Rinaldinim został skasowany z powodu ograniczeń budżetowych.

Epizod Haroun al Raschid był kpiną z tyranów i ich zachowań: czasem kapryśnych, wielkodusznych, okrutnych lub dziecinnych, w zależności od nastroju. Użyto go jako kontrastu wobec znacznie bardziej przerażającego epizodu rosyjskiego, ukazującego okrucieństwo i żądze despotycznego szaleńca. Trzecia historia miała pokazać, że tyrania przetrwała do czasów współczesnych. Aby uzyskać więcej informacji, sprawdź historię kina niemieckiego Siegfrieda Kracauera Od Caligari do Hitlera.

Na marginesie, sugerowano, że epizod Haroun al Raschid wpłynął na Douglasa Fairbanksa, aby zrobić Złodzieja z Bagdadu. Jest to niemożliwe, ponieważ Złodziej z Bagdadu miał swoją premierę w lutym 1924 roku, podczas gdy Waxworks nie otrzymał niemieckiego wydania aż do listopada tego samego roku i nie został wydany w Ameryce aż do 1926 roku. Jednakże, jeśli naprawdę chcesz, aby fabuła stała się pokręcona, Złodziej z Bagdadu został zremasterowany w 1940 roku, a w roli głównej wystąpił Ivan z Waxworks, Conrad Veidt.

Na koniec, sugeruje się, że Siergiej Eisenstein w swoich filmach o Iwanie Groźnym był pod stylistycznym wpływem Waxworks. Im więcej oglądam prace Eisensteina, tym mniej wierzę, że tak jest. Zarówno Eisenstein, jak i Leni czerpali z tej samej studni historycznych kostiumów, budynków i zachowań. Podczas gdy Iwan Nikołaja Czerkasowa jest bardzo wystylizowany, kierowanie wykonawcami przez Eisensteina od lat zmierzało w tym kierunku.

Jeśli w ogóle, to w filmach o Iwanie Groźnym widać więcej niż odrobinę Disneya we krwi. Zarówno Eisenstein, jak i kompozytor Siergiej Prokofiew (który stworzył muzykę do filmu) byli wielbicielami Domu Myszy. Taniec w Oprichnikach i piosenka Fiodora Basmanowa w szczególności pokazują raczej disneyowski klimat, aczkolwiek pokręcony.

While Waxworks nie jest prawie tak wpływowy, jak można by sądzić, ale nadal jest absolutnie cudowny i jest jednym z klejnotów niemieckiego kina. Essential viewing.

Movies Silently’s Score: ★★★★½

Gdzie mogę to zobaczyć?

Waxworks jest dostępny na DVD od Kino. Stonowany druk jest bardzo ładny, a filmowi towarzyszy absolutnie zachwycająca partytura fortepianowa Jona C. Mirsalisa. W rzeczywistości jest to jedna z moich ulubionych partytur do filmów niemych wszech czasów.