W zeszłym miesiącu niszczycielskie trzęsienia ziemi w Nepalu były spowodowane kolizją subkontynentu indyjskiego rozbijającego się o i (częściowo) pod większą częścią Azji. Himalaje powstają w wyniku zderzenia płyt tektonicznych. Gdzie więc są wulkany? Tak mnie zapytano, kiedy przyjaciel chciał, żebym wyjaśnił katastrofę w Katmandu.

No cóż, w Nepalu nie ma wulkanów. Nepal ma ogromne góry, oczywiście, ale nie każda góra na świecie jest spowodowana przez wulkan (tylko niewielki procent jest, faktycznie) – i stosunkowo niewiele paskudnych trzęsień ziemi jest wywoływanych przez wulkany. Najbliższa Katmandu aktywność wulkaniczna znajduje się tysiąc kilometrów na północny zachód, w zachodnich Chinach, gdzie ostatnia erupcja miała miejsce ponad 60 lat temu. Akcja w dalekich zachodnich Chinach wytworzyła kilka stożków, ale żadnych gór wulkanicznych. Nikt nie ucierpiał podczas erupcji stożka Kunlun w 1951 roku. W rzeczywistości, naoczni świadkowie – ekipa drogowa pracująca w bardzo odległym regionie – podobno powiedzieli: „Co to było?”, kiedy wulkan z 1951 roku zatrząsł się i zadymił. Potem wrócili do pracy. Wcześniej, ostatnia erupcja Kunlun Volcanic Group miała miejsce w 1850 roku. Powiedzieć, że to miejsce jest wulkanicznie spokojne to mało powiedziane. A są to najbliższe Nepalowi wulkany. Himalaje nie płoną.

W Himalajach nie ma plujących ogniem wulkanów, a jednak większość ludzi myśli o wulkanach, kiedy myśli o trzęsieniach ziemi, górach i (opa!) łamiących się płytach. Na przykład „pierścień ognia” otacza Ocean Spokojny, cóż, pierścieniem ognia wulkanicznego. Ale tu jest haczyk – ocean wody smaruje strefy subdukcji otaczające Pacyfik. Jak na ironię, woda pozwala na istnienie pierścienia ognia, podczas gdy brak oceanu wody w pozbawionych dostępu do morza Himalajach tłumi wszelkie możliwe działania wulkaniczne. Kiedy Indie i Azja zderzyły się 90 milionów lat temu, skorupa kontynentalna indyjskiej płyty tektonicznej zapadła się pod płytę azjatycką, głęboko w płaszcz Ziemi, na głębokość 200 kilometrów lub więcej. Było to zbieganie się skał kontynent po kontynencie. Bez wody, może z wyjątkiem odrobiny, która dostała się do środka, gdy Indie po raz pierwszy przybyły zza morza, z dzisiejszego Madagaskaru. Ale to było 90 milionów lat przed tym, jak obecne granice Nepalu zostały narysowane na mapie.

Woda – dzięki niej powstają wulkany. (Zdjęcie USGS)

Dlaczego woda jest tak ważna? Woda obniża temperaturę topnienia skał. Kiedy woda jest przenoszona do głębokich zakamarków Ziemi, lita skała w głębi może się stopić. Powstanie wulkanu wymaga płynnej magmy – stopionej skały. Płyty oceaniczne mają nasycone wodą osady i skorupę, przynajmniej w ich płytszych częściach. W miejscach takich jak Chile, Tonga i amerykański północno-zachodni Pacyfik, te wilgotne osady i skorupa oceaniczna kończą głęboko zakopane, gdzie woda paruje, unosi się, topi nadległe skały i tworzy magmę wulkaniczną. W Himalajach woda nie wchodzi w skład całej mieszanki. Zamiast tego, skorupa kontynentalna zderza się i spiętrza w góry. Nie ma wody, nie ma roztopionych skał, nie ma magmy, nie ma wulkanów. Tylko zabójcze trzęsienia ziemi zamiast tego.