Autoportret Rafaela

Włoski renesans pozostawił po sobie trwałą spuściznę artystyczną. Tradycyjnie za trzech wielkich mistrzów malarstwa tej epoki uważa się Michała Anioła, Leonarda i Rafaela. Raffaello Sanzio da Urbino (1483-1517), lepiej znany jako Rafael, jest często wymieniany jako jeden z największych i najbardziej wpływowych malarzy wszech czasów. Był nie tylko wielkim artystą, który stworzył wielkie dzieła, ale wniósł prawdziwy wkład w renesans, w kilku dziedzinach.

Praca Rafaela była rewolucyjna, a on zmienił historię sztuki w tej epoce zarówno we Włoszech, jak i poza nimi. Rzeczywiście, zainspirował nowe szkoły artystyczne. Był człowiekiem renesansu i pionierem w dziedzinie grafiki. Raphael był jednym z pierwszych artystów, którzy używali tego medium. Co więcej, odegrał kluczową rolę w powstaniu nowoczesnej koncepcji artysty.

Życie i czasy Rafaela

Freski w Watykanie

Raphael urodził się 6 kwietnia 1483 roku w Urbino we Włoszech. W tym czasie Urbino było małym księstwem w państwach papieskich i jednym z centrów renesansu. Jego ojcem był Giovanni Santi, który był nadwornym malarzem księcia Urbino. Wydaje się, że ojciec Rafaela nauczył go podstaw malarstwa w młodym wieku. Jego dzieciństwo było idylliczne, ale jego matka zmarła, gdy miał osiem lat, a ojciec zmarł, gdy miał zaledwie jedenaście. Co niezwykłe, jeszcze jako dziecko podobno przejął warsztat ojca i został znakomitym malarzem.

Ta historia może być apokryficzna, ponieważ Raphael był później terminowany u znanego malarza Perugino, w Umbrii. Podczas terminowania pracował nad freskami i uczył się nowych technik. Rafael szybko rozwinął swój niepowtarzalny styl, co widać w miejscu Ołtarza Oddi, ukończonego w 1503 roku. Od najmłodszych lat angażował się w ukazywanie wielkości ludzkości, prawdopodobnie pod wpływem neoplatonizmu.

Po zakończeniu terminowania młody malarz przeniósł się do Florencji, gdzie studiował dzieła Leonarda i innych. Skomponował serię obrazów o Madonnie (Dziewicy Maryi), co przyniosło mu sławę. Zwrócił na siebie uwagę papieża Juliusza II, który zlecił mu namalowanie watykańskiego „Stanze”, czyli zestawu sal w Pałacu Papieskim. Rafael namalował kilka ogromnych fresków, z których najsłynniejszym jest Szkoła Ateny, obraz przedstawiający wielkich starożytnych greckich filozofów. Pracował przez ponad cztery lata, aby stworzyć cykl fresków, które zawierają Triumf religii.

Obrazy te wyrażają chrześcijańską filozofię humanistyczną, która była dominująca w Rzymie w tym czasie. Obrazy te zostały bardzo dobrze przyjęte, a papież zamówił kolejny zestaw fresków do Sali Heliodorosa. Dzieła te są uważane za jedne z największych dzieł wysokiego renesansu. W tym samym czasie Michał Anioł malował Kaplicę Sykstyńską i zaczął nie lubić młodszego malarza. Zaczął podejrzewać, że Rafael spiskuje z innymi przeciwko niemu. Michał Anioł oskarżył młodzieńca z Urbino o plagiatowanie jego prac, ale nikt nie potraktował tego poważnie.

Podczas pracy nad Pokojami Watykańskimi Rafael założył warsztat, w którym wraz z asystentami wykonał liczne obrazy Matki Boskiej, w tym słynną Madonnę Sykstyńską (1512). Namalował również wiele znaczących portretów, w tym portret papieża Juliusza II i dwóch kardynałów (1519) oraz zdumiewające studium postaci pisarza Baldassare Castiglione (1516). Raphael był niestrudzonym pracownikiem, stworzył też wiele wspaniałych karykatur i jest uważany za jednego z największych rysowników w całej sztuce zachodniej.

Raphael, podobnie jak inne znaczące postacie renesansu, był człowiekiem wielu talentów, był też architektem. Raphael miał wielki szacunek dla klasycznej przeszłości i był jednym z pierwszych, którzy wykazali zainteresowanie archeologią. Namawiał papieża, by powstrzymał niszczenie starożytnych ruin. Często zdarzało się, że stare budynki były burzone, a materiały z nich wykorzystywane w nowych budowlach. Raphael został mianowany przez Juliusza II komisarzem ds. starożytności dla miasta Rzymu. W tej roli zachował wiele ruin, zebrał inskrypcje i sporządził mapę archeologii Rzymu.

Do 1512 roku malarz był odpowiedzialny za wszystkie projekty artystyczne papiestwa. Był postacią powszechnie znaną w Rzymie i słynął z licznych romansów. Zaręczył się z siostrzenicą kardynała, ale nie chciał się z nią ożenić, ponieważ był głęboko zakochany w swojej kochance i modelce, Margaricie Luti, znanej jako La Fornarina. Raphael namalował Luti kilka razy.

Raphael ciężko zachorował i zmarł w Wielki Piątek 1517 roku, który według wielu był również datą jego narodzin. Mógł umrzeć z przepracowania, ale biorąc pod uwagę niezdrowe środowisko Rzymu, mógł zapaść na chorobę zakaźną. W swoim testamencie pozostawił większość swojego majątku ukochanej Margaricie. Rafael został pochowany w Panteonie w Rzymie, a jego wczesna śmierć skróciła życie wybitnego talentu artystycznego.

Wpływ Rafaela na malarstwo

Portret Juliusza II

Raphael miał ogromny wpływ na historię malarstwa w okresie renesansu. Jego twórczość była bardzo klasyczna w stylu i pod tym względem podobna do Michała Anioła i Leonarda. Podjął jednak malarstwo w nowym kierunku, chciał pokazać życie emocjonalne swojego tematu.

Poprzednio artyści byli niechętni do realistycznego pokazywania emocji pod wpływem sztuki klasycznej. Rafael nie bał się portretować swoich poddanych w sposób emocjonalnie realistyczny i to uczyniło go bardzo popularnym. W szczególności oznaczało to, że był uwielbianym portrecistą. Jego portrety są uważane za jedne z najlepszych, jakie kiedykolwiek zostały skomponowane.

Jego techniki wpłynęły na malarzy zarówno w późniejszym okresie renesansu, jak i później. Raphael niekoniecznie był innowatorem, ale udoskonalił różne techniki malarskie. Umiejętność ta nadała jego dziełom bardzo harmonijną jakość, która była podziwiana i naśladowana. Szczególnie chwalono „sprezzaturę”, czyli naturalność Rafaela. Jego naturalność i bezwysiłkowość była czymś, czego zazdrościł mu nawet wielki Michał Anioł.

W niektórych dziełach Rafaela, takich jak jego freski w Watykanie, możemy dostrzec początki nowej szkoły malarstwa. Artysta z Urbino, kontrasty światła i ciemności oraz użycie dramatycznych kolorów zainspirowały rozwój Szkoły Manierystycznej. Ruch ten obejmuje malarzy takich jak Tintoretto, a nawet wpłynął na pracę El Greco.

Raphael jest uważany za jednego z największych malarzy religijnych w tradycji chrześcijańskiej wszech czasów. Jego przedstawienia ukrzyżowania Chrystusa są uważane za arcydzieła. Jednak to jego przedstawienia Madonny, czyli Marii, matki Jezusa Chrystusa, są szczególnie podziwiane.

Portret Rafaela przedstawiający Madonnę zmienił bieg sztuki religijnej w renesansie, a jego wpływ rozciąga się do dziś. Raphael został nazwany „księciem malarzy” przez pierwszego historyka sztuki Giorgio Vasariego. Inni przyćmili jego sławę w epoce baroku, ale stał się niezwykle popularny w XIX wieku i był powszechnie naśladowany.

Raphael jako architekt

Oprócz tego, że był niezwykłym malarzem, Raphael był również znaczącym architektem. Został mianowany głównym architektem papieża po śmierci Donato Bramante (1440-1514). Rafael odegrał ważną rolę w tworzeniu Rzymu, jaki znamy dzisiaj. Jego pierwszym udanym projektem była kaplica w kościele św. Eligio degli Orefici. Być może jego najważniejszym dziełem była kaplica w kaplicy Santa Maria del Popolo, którą nadal można oglądać w kościele św. Piotra.

Rafael zaprojektował również kilka prywatnych willi i domów, ale niestety żadna z nich nie przetrwała. Styl Rafaela zawdzięczał wiele Bramantemu, ale on również wprowadził do swoich budynków wiele szczegółów i ornamentów. To zachęciło innych architektów do projektowania mniej surowych i surowych klasycznych budynków, które stały się popularne w okresie późnego renesansu.

Raphael i pojawienie się grafiki

Madonna Sykstyńska Rafaela

Raphael nie był drukarzem, ale współpracował z jednym z pierwszych drukarzy Marcantonio Raimondi. Artysta wykonywał rysunki, które następnie były grawerowane i drukowane przez Raimondiego. Razem stworzyli wiele z najbardziej znanych grafik włoskiego renesansu. Artysta był jednym z pierwszych, którzy wykonywali odbitki swoich prac i odegrał ważną rolę w powstaniu sztuki reprodukcyjnej lub odbitek. Zlecił wykonanie odbitek niektórych ze swoich najważniejszych dzieł, takich jak Masakra niewiniątek. Raphael był innowatorem i być może pierwszym wielkim artystą, który uznał znaczenie druków w renesansie.

Raphael i konceptualizacja sztuki nowoczesnej

W średniowieczu malarze i inni artyści byli uważani jedynie za rzemieślników lub pracowników fizycznych. Mieli niewielki lub żaden status społeczny. Renesans zmienił to i doprowadził do nowoczesnego wyobrażenia o artystach. Artyści stali się ludźmi, którzy byli postrzegani jako utalentowani i zdolni do tworzenia pięknych dzieł sztuki, które oferowały głębokie spojrzenie. Podczas renesansu, malarze i inni osiągnęli nowy status i rangę. Raphael był jednym z pierwszych, którzy byli postrzegani w tym świetle.

W przeciwieństwie do swoich poprzedników, był sławny i był znaną osobowością w Rzymie. Za życia był kimś w rodzaju celebryty w Rzymie. Co więcej, przyjaźnił się blisko z przedstawicielami władzy w Rzymie. W pewnym momencie zaproponowano nawet, aby mianować go kardynałem. Rafael był postacią charyzmatyczną i atrakcyjną, i zrobił wiele, by na nowo zdefiniować rolę artysty w renesansowym społeczeństwie. Pokazał, że sztuki wizualne, takie jak malarstwo, mogą być niezwykłe. Raphael pokazał, że obrazy mogą poruszać poważne tematy i dostarczać wyjątkowych przeżyć. Natomiast w swoich obrazach religijnych pokazał, że sztuka może być podnosząca na duchu. Urodzony w Urbino artysta pomógł zmienić sposób, w jaki ludzie doświadczali sztuki.

Podsumowanie

Raphael był prawdziwym człowiekiem renesansu i pozostał jednym z najbardziej popularnych spośród wszystkich artystów tego okresu. Jest on synonimem wdzięku i elegancji. Raphael był wybitnym malarzem i stworzył kilka arcydzieł. Jego mistrzostwo techniki i emocjonalna głębia jego sztuki były rewolucyjne.

Był prawdopodobnie najbardziej decydujący wpływ na malarstwo późniejszego renesansu, a on zmienił charakter sztuki religijnej i portretu. Rafael był również innowatorem, pionierem w dziedzinie grafiki, wyjątkowym architektem i jednym z pierwszych, którzy dążyli do zachowania dziedzictwa budowlanego Rzymu. Jego życie i twórczość były kluczowe w powstaniu nowoczesnej koncepcji artysty.

Dalsza lektura

Goffen, Rona. Renaissance Rivals: Michelangelo, Leonardo, Raphael, Titian. (Yale University Press, Yale, 2002).

Liebert, Robert S. „Raphael, Michelangelo, Sebastiano: High Renaissance Rivalry.” Source: Notes in the History of Art 3, no. 2 (1984): 60-68.

Hall, Marcia, and Marcia B. Hall, eds. The Cambridge Companion to Raphael. Cambridge University Press, 2005.

.