Mamy tendencję do zauważania śluzu tylko wtedy, gdy jest on nieprawidłowy i lepki płyn jest wydalany z otworów. Ale w rzeczywistości jest to dość niesamowita rzecz. W każdej chwili naszego życia śluz chroni nasze narządy wewnętrzne, w tym narządy płciowe i jelita. Tutaj jednak skoncentrujemy się na drogach oddechowych.

Czym jest śluz?

Śluz składa się w 95% z wody, w 3% z białek (w tym mucyny i przeciwciał), w 1% z soli i innych substancji. Kropelki mucyny wchłaniają wodę i pęcznieją kilkaset razy w objętości w ciągu trzech sekund od uwolnienia z gruczołów śluzowych. Nitki śluzu tworzą połączenia krzyżowe, tworząc lepki, elastyczny żel.

Stała warstwa żelu działa jak fizyczna bariera dla większości patogenów, a stały ruch przepłukujący zapobiega tworzeniu się biofilmów bakteryjnych. Jednakże, wielkość porów siatki żelowej oznacza, że małe wirusy mogą łatwo przez nią przeniknąć.

Anatomia dróg oddechowych

Obydwie jamy nosowe łącznie mają powierzchnię 150 centymetrów kwadratowych, wspomaganą przez fałdy kostne na ich ścianach bocznych. Turbulentny strumień powietrza oznacza, że 80% cząsteczek jest tu filtrowanych, dlatego właściwości adhezyjne śluzu są niezbędne.

Przepływ krwi do nosa zmienia się wraz ze zmianą temperatury zewnętrznej, działając jak klimatyzator w odwrotnym cyklu dla płuc.

Śluz jest stale produkowany (choć w mniejszych ilościach podczas snu) i przemieszczany. Śluz niesie ze sobą martwe komórki i inny pył i gruz, kończąc się w żołądku do recyklingu.

Wiele komórek wyściełających drogi oddechowe mają długie, ogoniaste włosy, zwane rzęskami. Cilia bije dziesięć do 12 razy na sekundę, napędzając śluz z prędkością jednego milimetra na minutę.

Drogi oddechowe płuc również mają rzęski, ciężko pracując, aby przenieść śluz pod górę wbrew grawitacji. Śluz z płuc jest czasami nazywany „flegmą”, a następnie „plwociną” po jego wypluciu.

Nos produkuje ponad 100 mililitrów śluzu dziennie, a płuca produkują około 50 mililitrów dziennie.

Śluz i choroby dróg oddechowych

Śluz pomaga w zwalczaniu infekcji, gdy białe krwinki i przeciwciała są wydalane do błony śluzowej. Ilość śluzu i cieczy wodnistej jest zwiększona, aby wypłukać infekcje, czynniki drażniące lub alergeny.

Wirusy, które uszkadzają komórki okładzinowe układu oddechowego, uszkadzają również rzęski, więc bardziej zbita warstwa śluzu jest łatwiejsza do przepchnięcia. Kiedy rzęski nie nadążają, organizm stosuje inne strategie, takie jak kaszel, wydmuchiwanie nosa, kichanie i ulubione przez każdego rodzica – zasmarkany nos.

Przewlekłe choroby płuc, takie jak przewlekłe zapalenie oskrzeli i mukowiscydoza, powodują, że gruczoły śluzowe namnażają się trzy do czterech razy powyżej normalnego poziomu, co skutkuje bardziej lepkim śluzem, którego rzęski nie mogą łatwo oczyścić.

Odwodnienie i niektóre leki, takie jak środki udrożniające nos, zmniejszają skuteczność rzęsek poprzez obniżenie częstotliwości ich uderzeń.

Nawet częsty i powtarzający się kaszel może zmęczyć rzęski, prowadząc do ich wolniejszego przesuwania i zwiększonej lepkości śluzu. To dlatego wiele osób ma przedłużony kaszel „postnasal drip” po przeziębieniu i katarze siennym, ponieważ śluz, który spłynął z tyłu jamy nosowej nie jest oczyszczony.

Solanka (roztwory soli) zwiększa częstotliwość uderzeń rzęsek i wykazała korzyści w chorobach układu oddechowego, od zapalenia zatok do mukowiscydozy.

Kaszel „chesty”?

Powszechne jest przekonanie, że wilgotny (chesty) kaszel wskazuje na zakażenie klatki piersiowej. Ale u młodych, zdrowych ludzi, po-nosowe kapanie śluzu jest bardziej powszechne niż zapalenie oskrzeli lub infekcja klatki piersiowej.

Niezwykle trudno jest ocenić, czy plwocina w gardle powstała w płucach, czy skapnęła z tylnej części jamy nosowej. A śluz wibrujący w pobliżu strun głosowych brzmi nieprzyjemnie niezależnie od tego, skąd pochodzi.

Ale czas wystąpienia kaszlu może być pomocny w postawieniu diagnozy: kaszel po odkrztuszaniu z nosa jest gorszy w pozycji leżącej i przez chwilę po wstaniu z łóżka rano.

Zielona flegma

Innym błędnym przekonaniem jest to, że zielony śluz wskazuje na infekcję bakteryjną i dlatego wymaga leczenia antybiotykami.

Liczne badania naukowe wykazały słabą korelację pomiędzy kolorem śluzu a istotną infekcją. Kolory żółty i zielony w rzeczywistości pochodzą od białych krwinek (leukocytów), które zwalczają infekcję, ale są również tym bardziej widoczne, im dłużej śluz „tkwił w pobliżu”. Tak więc poranna plwocina może być bardziej zabarwiona niż ta z późniejszego dnia.

Diagnoza zakażenia bakteryjnego jest stawiana, gdy występuje kombinacja objawów i wyników badań, przy czym kolor śluzu nie jest najważniejszym z nich.

Niestety to błędne przekonanie dotyczy również niektórych lekarzy pierwszego kontaktu. Pacjentom z zieloną plwociną przepisuje się antybiotyki trzy razy częściej niż pacjentom kaszlącym czystą plwociną. Jednak w przypadku pacjentów z silnym kaszlem przepisywanie tych leków nie poprawiało ich stanu zdrowia.

Śluz może być kolorowy, rozciągając się od bezbarwnego do żółto-zielonego, ale także pomarańczowego, brązowego i szarego.

Pomarańczowy i brązowy pochodzi z obecności krwi w śluzie, o różnym stężeniu i wieku. Ta krew często pochodzi z nosa, z powodu zapalenia, infekcji lub skutków ubocznych leków do nosa, bez widocznego krwawienia z nosa.

Zakrwawiona plwocina z płuc może wskazywać na poważniejszą chorobę.

Mleko i śluz

Wielu ludzi uważa, że mleko i produkty mleczne stymulują produkcję dodatkowego śluzu, dlatego należy ich unikać u osób z katarem siennym i astmą. Takie postrzeganie wynika z krótkotrwałej zmiany konsystencji śluzu i śliny w jamie ustnej i gardle.

Ale dowody naukowe nie wykazują różnicy w zmierzonej produkcji śluzu. W innym „zaślepionym” badaniu porównano identycznie wyglądające produkty mleczne i sojowe i nie stwierdzono różnicy w ilości lub postrzeganiu śluzu.

Pluć czy połykać?

Od czasu do czasu jestem pytana, czy połykanie śluzu wytwarzanego podczas infekcji dróg oddechowych jest szkodliwe. Nie jest; na szczęście żołądek pracuje nad neutralizacją bakterii i recyklingiem innych resztek komórkowych.

Niektórzy ludzie zgłaszają uczucie mdłości w żołądku podczas takich infekcji. Jest to bardziej prawdopodobne z powodu powietrza połykanego z powtarzającego się oczyszczania gardła i samej infekcji, a nie zwiększonej ilości śluzu dostającego się do żołądka.

Dziennikarka freelance i tłumaczka Claire Dupré pomagała przy redagowaniu tego artykułu.