Dwa razy w roku tysiące turystów tłoczą się w starożytnym mieście Majów Chichén Itzá, położonym na meksykańskim półwyspie Jukatan, w oczekiwaniu na zejście Kukulcána. Gromadzą się wokół piramidy, zwanej przez hiszpańskich konkwistadorów El Castillo („Zamek”), gdzie według legendy Kukulcán, bóg pierzastego węża, zstępuje z niebios, błogosławi swoich czcicieli na ziemi, a następnie udaje się do podziemi, czyli Xibalby. W rzeczywistości, zachodzące słońce podczas równonocy wiosennej i jesiennej rzuca na północną balustradę El Castillo cień przypominający postać węża zsuwającego się po schodach, efekt ten potęgują głowy wyrzeźbionych bestii u podstawy. Podczas gdy gapie obserwują to zjawisko na zewnątrz, archeolodzy od prawie stu lat badają wnętrze piramidy. Archeologiczne eksploracje El Castillo ujawniły nie tylko gruz lub ziemię, z której zbudowanych jest wiele mezoamerykańskich piramid, ale także dwie wcześniejsze piramidy i prawdopodobnie wejście do piekła, er, Xibalba.

Z jego przyjemną promienistą symetrią, schludnymi schodkowymi platformami i wieńczącą świątynią, El Castillo jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych mezoamerykańskich piramid. Prawdopodobnie została zbudowana przez Tolteków-Majów między 1050 a 1300 rokiem n.e., kiedy reszta populacji Majów malała. Piramida słynie nie tylko z pochówku Kukulcána, ale także z jej związku z kalendarzem Majów. Każda z czterech stron piramidy ma schody składające się z 91 stopni. Łączna liczba stopni, w połączeniu ze świątynią na jej szczycie, równa się 365 – liczbie dni w roku słonecznym Majów. Świątynia na szczycie była używana wyłącznie przez kapłanów, którzy odprawiali święte rytuały na wysokości, która przybliżała ich do bogów na niebie.

Kapłani wchodzili na jedną z czterech klatek schodowych, aby dotrzeć do świątyni – piramida nigdy nie była przeznaczona do wejścia. W latach trzydziestych XX wieku grupa kopaczy rozpoczęła badania i odkryła, że wewnątrz większej piramidy znajduje się kolejna piramida-świątynia. Dalsze wykopaliska ujawniły, że miała ona dziewięć platform, pojedyncze schody i świątynię zawierającą ludzkie szczątki, tron jaguara wysadzany jadeitami i tak zwany Chac Mool. Chac Mool to rodzaj rzeźby Majów, przedstawiającej abstrakcyjną postać męską w pozycji leżącej i trzymającą misę, używaną jako naczynie do składania ofiar. Naukowcy twierdzą, że piramida ta została zbudowana pomiędzy 800 a 1000 rokiem naszej ery. W połowie lat 2010-tych archeolodzy używając nieinwazyjnych technik obrazowania odkryli jeszcze jedną piramidę zakopaną w obrębie dwóch pozostałych. They theorize that it was probably built between 550 and 800 CE and may have had a single stairway and an altar.

El Castillo is not unusual for having not one but two temple-pyramids inside of it-archaeologists have found earlier structures within several Mesoamerican pyramids. Na przykład wykopaliska Piramidy Słońca w Teotihuacán, która została zbudowana przez nienazwaną starożytną kulturę w pobliżu miasta Meksyk około 100 roku n.e., wykazały, że piramida została prawdopodobnie zbudowana na trzech wcześniejszych strukturach. Uczeni spekulują, że władcy często budowali na istniejących budynkach, aby prześcignąć swoich poprzedników. Co ciekawe, archeolodzy pracujący w latach 70. znaleźli również system jaskiń i tuneli pod Piramidą Słońca, które łączyły się z różnymi podziemnymi rzekami w mieście. Odkrycie to sugerowało celową decyzję o budowie w tym właśnie miejscu.

Archeolodzy dokonali podobnego odkrycia w Chichén Itzá w latach 2010. Ponownie używając nieinwazyjnych technik obrazowania, znaleźli to, co uważają za cenote, czyli duże zapadlisko, poniżej podstawy El Castillo. Zagłębienie jest podobne do Cenote Sagrado („Świętej Cenoty”) w Chichén Itzá, znajdującej się na najbardziej wysuniętym na północ krańcu miasta. Związany z kultem bogów deszczu, zwanych Chacs, był miejscem regularnych ofiar, które zawierały takie cenne przedmioty jak jadeit, złoto i miedź, a także ludzi. Cenota ta łączy się z licznymi podziemnymi rzekami i jaskiniami znajdującymi się pod wapiennym podłożem Chichén Itzá, formacji geologicznej zwanej krasem. Takie podziemne jamy były nie tylko źródłami słodkiej wody dla Majów, ale także, zgodnie z ich wierzeniami, wejściami do Xibalba, czyli „miejsca strachu.”

W 2018 roku zespół archeologów rozpoczął badania podziemnego systemu wodnego pod Chichén Itzá, starając się znaleźć połączenie z domniemaną cenotą pod El Castillo. Jeśli archeologom uda się udowodnić istnienie cenoty, El Castillo służyłoby wtedy nie tylko jako schody, które przybliżały kapłanów do bogów niebios, ale także jako brama do demonów podziemnego świata. Byłoby to w istocie axis mundi, centrum świata, łączące ziemię z niebem i światem podziemnym. El Castillo mogło więc odgrywać bardziej znaczącą rolę w religii Majów, niż wcześniej sądzili archeolodzy i turyści, ale takie twierdzenie wymaga dalszych badań.