Eén van de centrale figuren in het kerstverhaal is Herodes de Grote, die koning der Joden was toen Jezus werd geboren. Herodes en zijn zonen regeerden Judea tijdens Jezus’ leven en bediening.

Maar wie was deze man? En waarom was hij zo vijandig tegen het nieuws over de geboorte van Jezus?

Hoe Herodes aan zijn macht kwam

Herodes “de Grote” regeerde als koning der Joden onder Romeins gezag gedurende drieëndertig jaar, van 37-4 v. Chr. Het is deze Herodes die voorkomt in het verslag van Jezus’ geboorte (Matt. 2:1-19; Lucas 1:5).

Van het begin af aan bleek Herodes een buitengewone politieke overlever te zijn. Toen in Rome een burgeroorlog uitbrak tussen Marcus Antonius en Octavianus, koos Herodes eerst de kant van Antonius en zijn bondgenoot Cleopatra VII, koningin van Egypte.

Toen Octavianus Antonius en Cleopatra in 31 v. Chr. bij Actium versloeg, koos Herodes onmiddellijk de andere kant en overtuigde Octavianus van zijn loyaliteit.

Na zijn overwinning keerde Octavianus terug naar Rome, waar de Romeinse senaat hem tot imperator, of opperste militaire leider, benoemde en hem de eretitel “Augustus” (“verhevene”) gaf.

De historici markeren deze gebeurtenis als het einde van de Romeinse Republiek en het begin van het Romeinse Rijk, de overgang van de heerschappij door de senaat naar de heerschappij door een opperste keizer.

Onder het beschermheerschap van Octavianus – nu Caesar Augustus – was Herodes’ positie als koning van de Joden veiliggesteld. Als Romeinse soldaat zou Herodes zich een trouw onderdaan van zijn Romeinse opperheren tonen, de orde in Israël handhaven en de westelijke flank van het Romeinse Rijk beschermen.

Hoe Herodes was

Herodes was een vreemde mengeling van een slimme en efficiënte heerser en een wrede tiran.

Aan de ene kant was hij wantrouwig, jaloers en wreed, en verpletterde hij meedogenloos elke potentiële oppositie. De Joden accepteerden hem nooit als hun rechtmatige koning, en dit maakte hem woedend.

Hij was voortdurend bang voor samenzweringen. Hij executeerde zijn vrouw toen hij vermoedde dat zij een complot tegen hem smeedde. Drie van zijn zonen, een andere vrouw en zijn schoonmoeder trof hetzelfde lot toen ook zij van samenzwering werden verdacht.

Herodes, die probeerde een legitieme Jood te zijn, wilde geen varkensvlees eten, maar hij vermoordde zijn zonen uit vrije wil! Mattheüs’ verslag van Herodes’ afslachting van de kinderen in Bethlehem past goed bij wat we weten over de ambitie, paranoia en wreedheid van de koning (Matt. 2:1-18).

Zat er ook een goede kant aan Herodes?

Herodes was niet alleen maar slecht. Hij presenteerde zich als de beschermer van het jodendom en probeerde de gunst van de joden te winnen.

Hij moedigde de ontwikkeling van de synagoge-gemeenschappen aan en in tijden van rampspoed verleende hij kwijtschelding van belastingen en voorzag hij het volk van gratis graan.

Hij was ook een groot bouwer, een rol die hem de titel “de Grote” opleverde. Zijn grootste project was de herbouw en verfraaiing van de tempel in Jeruzalem, die hij in nog grotere luister herstelde dan in de tijd van Salomo.

Judea bloeide economisch op tijdens het bewind van Herodes. Hij breidde het grondgebied van Israël uit door veroveringen en bouwde vestingwerken om de Romeinse grenzen te verdedigen.

Herodes was een overtuigd hellenist en een bewonderaar van de Romeinse cultuur. Hij bouwde theaters in Griekse stijl, amfitheaters en hippodromes (openluchtstadions voor paarden- en wagenrennen) in het hele land. Dit leverde hem de gunst op van veel joden uit de hogere klasse, maar ook minachting van de meer conservatieve farizeeërs en het gewone volk.

De Herodianen die in de Evangeliën worden genoemd (Marcus 3:6; 12:13) waren Hellenistische joodse aanhangers van de Herodiaanse dynastie, die de voorkeur gaven aan de stabiliteit en de status quo die het Romeinse gezag met zich meebracht.

De dood van Herodes

Herodes stierf in 4 v. Chr. (vgl. Matt. 2:19), waarschijnlijk aan darmkanker.

Als laatste daad van wraak tegen zijn minachtende onderdanen, verzamelde hij vooraanstaande Joden en beval dat zij bij zijn dood terechtgesteld moesten worden. Zijn redenering was dat als er geen rouw was om zijn dood, er tenminste rouw zou zijn om zijn dood! (Bij de dood van Herodes werd het bevel opgeheven en werden de gevangenen vrijgelaten.)

Herodes’ zonen

Maar wacht – als Herodes in 4 v. Chr. stierf, wie was dan de Herodes die later in de Evangeliën voorkomt – de Herodes waar Jezus mee omgaat?

Er waren er eigenlijk meer dan een.

Herodes had zijn testament tijdens zijn leven verschillende keren veranderd, en na zijn dood werd het door drie van zijn zonen aangevochten. Zij deden een beroep op Caesar Augustus, die het koninkrijk onder hen verdeelde.

Archelaus

Archelaus (4 v.Chr.-6 n.Chr.) werd etnarch van Judea, Samaria en Idumea, met de belofte dat als hij goed zou regeren, hij koning zou worden.

In plaats daarvan bleek hij onderdrukkend en grillig te zijn, en Augustus ontzette hem in 6 n.Chr. uit zijn ambt. Matteüs merkt op dat Jozef en Maria naar Galilea verhuisden om de heerschappij van Archelaus te ontlopen (Matteüs 2:21-23).

Toen Archelaus uit zijn ambt werd ontheven, werden Judea en Samaria overgedragen aan Romeinse gouverneurs, die prefecten en later procurators werden genoemd.

De belangrijkste van deze gouverneurs voor de studie van het Nieuwe Testament is Pontius Pilatus (26-36 n.Chr.), onder wiens bestuur Jezus werd gekruisigd. Andere gouverneurs die in het Nieuwe Testament voorkomen zijn Felix (52-59 n.Chr.) en Festus (59-62 n.Chr.), voor wie Paulus terechtstond (Handelingen 23-26).

Herodes Antipas

Herodes Antipas werd tetrarch van Galilea en Perea vanaf de dood van zijn vader in 4 v.Chr. tot hij in 39 n.Chr. door keizer Caligula werd afgezet.

De titel tetrarch betekende oorspronkelijk heerser over een vierde deel van een gebied, maar werd later gebruikt voor elke minder belangrijke heerser.

Dit is de Herodes van Jezus’ openbare bediening. Hij nam Johannes de Doper gevangen en executeerde hem uiteindelijk toen Johannes zich uitsprak tegen zijn huwelijk met Herodias, de ex-vrouw van zijn broer Filippus (Lucas 3:19-20; Marcus 6:17-29).

Hij vroeg zich ook af wie Jezus was toen de mensen speculeerden dat Johannes uit de dood was opgestaan (Marcus 6:14-16, par.).
Toen sommige Farizeeën hem waarschuwden dat Herodes op zijn leven uit was, noemde Jezus hem spottend “die vos”, waarschijnlijk een verwijzing naar zijn sluwheid en bedrog (Lucas 13:31-32).

Eindelijk kreeg Antipas zijn wens om Jezus te zien toen Pilatus Jezus naar hem toe stuurde om voor hem te staan tijdens zijn proces (Lucas 23:7-12; vgl. Handelingen 4:27).

Ten slotte kreeg Antipas zijn wens om Jezus te zien toen Pilatus Jezus naar hem toe stuurde om voor hem te staan tijdens zijn proces (Lucas 23:7-12; vgl. Handelingen 4:27). Handelingen 4:27).

Herodes Filippus

Herodes Filippus werd tetrarch van Iturea, Trachonitis, Gaulanitis, Auranitis en Batanea, streken ten noorden en oosten van Galilea.
Hij stierf zonder erfgenaam, en zijn gebied werd deel van de Romeinse provincie Syrië.

Hij wordt in het Nieuwe Testament alleen genoemd in Lucas 3:1 (de Filippus van Marcus 6:17 is een andere zoon van Herodes de Grote).

De kleinzonen van Herodes de Grote

Nog slechts twee andere leden van de Herodiaanse dynastie komen in het Nieuwe Testament voor, beide in Handelingen. Herodes Agrippa I was de zoon van Aristobulus en de kleinzoon van Herodes de Grote.

Hij executeerde Jacobus, de broer van Johannes, en arresteerde Petrus (Handelingen 12). Zijn dood te Caesarea als oordeel van God wordt zowel door Lucas als door de Joodse geschiedschrijver Josephus opgetekend (Handelingen 12:19-23; Josephus, Ant. 19.8.2 §§343-52).

Herodes Agrippa II was de zoon van Agrippa. Het was deze Herodes, samen met zijn zuster Bernice, die door de Romeinse gouverneur Festus werd uitgenodigd om de verdediging van Paulus te Caesarea te horen (Handelingen 25-26). Een andere zuster, Drusilla, was getrouwd met de Romeinse stadhouder Felix (Handelingen 24:24).

Lees meer over Herodes door je aan te melden voor de online cursus Culturele Context van Jezus’ Leven en Bediening.

Deze post is bewerkt uit de online cursus Vier Portretten, Eén Jezus, gegeven door Mark Strauss. Bekijk de GRATIS inleidende video van Dr. Strauss:

Ga dieper in de Bijbel met de online cursussen van Bible Gateway, gegeven door vooraanstaande Bijbelgeleerden