Śmierć ukochanej matki Duke’a Ellingtona w 1935 roku wyciągnęła od wielkiego kompozytora utwór, który dostarczył pierwszych poważnych wskazówek, że jego dary nie mogą być ograniczone do błyszczących wielopłaszczyznowych miniatur, z którymi zdobył sławę.

Reminiscing in Tempo, trwające 12 minut, odzwierciedlało stan kontemplacyjnej melancholii, w jaki popadł Ellington, wówczas 36-letni, po żałobie. Biorąc pod uwagę ówczesne ograniczenia techniczne, utwór ten musiał zostać rozłożony na wszystkie cztery strony pary 10-calowych płyt 78-rpm i być może nieunikniona nieciągłość doświadczenia słuchowego leżała u podstaw mieszanej reakcji krytycznej, jaką wywołał w zazwyczaj przychylnych mu kręgach. Z korzyścią dla późniejszego rozwoju, możemy, oczywiście, słuchać jej jako pojedynczego, nieprzerwanego utworu i dlatego możemy docenić subtelne wahania nastroju, gdy płynie łagodnie i z celowym brakiem retorycznych rozkwitów, poprzez sekwencję starannie wspieranych solówek wielkich solistów Ellingtona, w tym trębacza Rexa Stewarta, puzonisty Joe „Tricky Sam” Nantona, klarnecisty Barneya Bigarda, saksofonisty altowego Johnny’ego Hodgesa i saksofonisty barytonowego Harry’ego Carneya.

Ellington był w drodze, podejmując serię one-nighters, kiedy usłyszał wiadomość o śmierci matki, a on pozostał na całą noc w swoim wagonie Pullman, „wszystko złapany w rytm i ruch pociągu dashing przez południe”, aby położyć fundamenty jego muzycznego hołdu. Interludium na fortepian Ellingtona bez akompaniamentu pozwala kompozytorowi na wywołanie wrażenia, że umysł delikatnie osuwa się w i z żalu. Tym utworem wyartykułował zakres ambicji, które wykraczały daleko poza jego reputację lidera popularnego big bandu.

Po przybyciu do Nowego Jorku z Waszyngtonu kilkanaście lat wcześniej młody Edward Kennedy Ellington – nazwany „Duke” przez przyjaciela z dzieciństwa – zaczął zbierać muzyków; w 1927 roku otworzyli w Harlem’s Cotton Club, grając dla białej, wysoko postawionej publiczności w długim zaangażowaniu, które stało się jednym z punktów zwrotnych w historii jazzu. Wkrótce stał się znany jako kompozytor tak charakterystycznych utworów jak Mood Indigo, Black and Tan Fantasy, East St Louis Toodle-oo, Creole Love Call, Sophisticated Lady i In a Sentimental Mood. Z zespołem tym wystąpił na Broadwayu w sztuce Florenza Ziegfelda Show Girl. Stali się stałym elementem hollywoodzkich filmów, takich jak Check and Double Check, Belle of the Nineties i Murder at the Vanities (w 1937 roku Duke dostarczył muzykę do filmu A Day at the Races braci Marx). Podczas tras koncertowych na południu zespół unikał segregacji w zakwaterowaniu, podkreślając jednocześnie swój status poprzez podróż koleją w dwóch wagonach Pullman z ich nazwiskiem na boku, w których spali w nocy. W 1933 roku odwiedzili Europę, grając w londyńskim Palladium i Trocadero, Elephant and Castle, a także w lokalach w Liverpoolu, Glasgow, Hastings, Harrogate i Blackpool.

W Palladium, jako jeden z 13 aktów na rachunku, zostali ograniczeni do zaledwie ośmiu krótkich numerów, z Mood Indigo na bis. Ale Reminiscing in Tempo pokazał, że Ellington był bardziej niż zdolny do rozciągania się poza konwencjonalną trzyminutową formę i tworzenia jazzu na skalę dotychczas niewyobrażalną. Produkcja błyskotliwych miniatur – Jack the Bear, Ko-Ko, A Portrait of Bert Williams, Prelude to a Kiss, Concerto for Cootie – trwała nadal, gdy wchodził w lata 40. z prawdopodobnie najwspanialszym składem, jaki kiedykolwiek zebrał, a w 1941 roku jego pierwszy pełnowymiarowy show na Broadwayu, Jump for Joy, wprowadził Just Squeeze Me i I Got It Bad and That Ain’t Good.

Ale wkrótce zaczęła się ujawniać chęć komponowania w rozszerzonych formach, najpierw w Black, Brown and Beige, symfonii, którą w 1941 roku zainaugurował swoją doroczną serię koncertów w Carnegie Hall. Po niej przyszły kolejno: Perfume Suite (1945), Liberian Suite (1947), Newport Jazz Festival Suite (1956), wspaniała eksploracja tematów z Szekspira pod tytułem Such Sweet Thunder (1957) oraz, w 1958 roku, Queen’s Suite, dedykowana Elżbiecie II, której został przedstawiony podczas wcześniejszej wizyty i która natychmiast otrzymała to, co przez wiele lat było jedyną kopią utworu w formie nagranej. Później pojawią się Suita nowoorleańska, Zaćmienie afro-eurazjatyckie, Suita dalekowschodnia, Suita latynoamerykańska oraz muzyka do koncertów sakralnych, którym poświęcił wiele energii w latach poprzedzających jego śmierć w 1974 roku, w wieku 75 lat.

Although occasionally disparaged, Ellington’s extended compositions contained some of his finest music and demonstrated to those who followed him that the music did not need to be constrained by the artificial boundaries originally imposed by the playing time of a 10-inch shellac disc: a momentous breakthrough.

.