Obraz : „Rysunek pochwy sromu z punktami i liczbami” autorstwa Fyrstinnen. License: CC BY-SA 4.0

Żeńskie narządy płciowe

Żeńskie narządy płciowe pełnią funkcje rozrodcze i seksualne i dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe. Zewnętrzne żeńskie narządy płciowe (srom, pudendum) sięgają od zewnątrz do błony dziewiczej. Niektórzy autorzy za zewnętrzny żeński narząd płciowy uważają również cewkę moczową. Aparat moczowo-płciowy podsumowuje się terminem układ moczowo-płciowy (lub, urogenitalny).

Obraz: Nerwy unerwiające układ moczowy. By Phil Schatz, License: CC BY 4.0

Wewnętrzne żeńskie narządy płciowe

Wewnętrzne narządy płciowe obejmują sparowane jajniki i jajowody (Fallopian tubes), macicę oraz pochwę. Jajowody i jajniki tworzą przydatki macicy.

Obraz: Jajniki, jajowody i macica. By Phil Schatz, License: CC BY 4.0

Funkcja jajników

Jajniki zaopatrują żeńskie komórki rozrodcze i produkują hormony płciowe (estrogeny i progesteron). Okresowe wahania produkcji hormonów są podstawą cyklu kobiecego. Wielkość jajnika wynosi około 4 x 2 x 1 cm. Po menopauzie (klimakterium) jajniki zanikają.

Położenie jajników

Jajnik w kształcie śliwki leży wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej (lub „miednicy właściwej”), przestrzeni zamkniętej przez obręcz miedniczną i poniżej mostka miednicy, w dole jajnikowym (fossa ovarica). Znajduje się on poniżej podziału naczyń biodrowych (vasa iliaca communis) na tętnicę i żyłę biodrową wewnętrzną i zewnętrzną. Jest on połączony z powięzią zawierającą mięśnie z następującymi przylegającymi strukturami:

• Wiązadło jajnikowe (ligamentum ovarii proprium) rozciąga się do ciałka żółtego (corpus uteri).
• Więzadło podwieszające jajnika (ligamentum suspensorium ovarii), więzadło przylegające do ściany miednicy, które zawiera naczynia jajnikowe, w tym tętnicę jajnikową.
• Mezowarias jest przyczepiony grzbietowo do więzadła szerokiego (ligamentum latum uteri). Jajnik znajduje się grzbietowo w stosunku do więzadła szerokiego i jest do niego przyczepiony poprzez swój fałd otrzewnowy.

Rurki maciczne

Obraz: Kobiecy układ rozrodczy. By BruceBlaus, License: CC BY 3.0

Tuba macicy (także salpinx) wychwytuje komórkę jajową, która opuszcza jajnik podczas owulacji. Komórka jajowa może zostać zapłodniona w cewce i przetransportowana do macicy przez długi na ok. 10-15 cm mięśniowy, wyścielony błoną śluzową przewód maciczny. Salpina przebiega jako część składowa więzadła szerokiego i jest strukturą wewnątrzotrzewnową.

Salpina dzieli się na 4 segmenty. Infundibulum tubae uterinae (struktura w kształcie lejka) jest brzuszna i otwarta do jamy brzusznej (oraz do jajnika). Na jego końcu znajdują się bardzo ruchliwe fimbrie. Do infundibulum przyczepiona jest ampulla (szersza część). Tutaj dochodzi do zapłodnienia jajnika przez plemnik. Dalej znajduje się cieśń tubae uterinae (część wąska). Wreszcie, pars uterina znajduje się w ścianie rurki macicy. Tutaj tuba uterina łączy się z cavitas uteri (jamą macicy).

Zapalenie jajowodu

Zapalenie jajowodu (salpingitis), np. spowodowane przez chlamydię, może prowadzić do zrostów w obrębie jajowodu. Możliwym powikłaniem może być bezpłodność, ale może ono również zwiększyć ryzyko ciąży jajowodowej, która powstaje, gdy zapłodniona komórka jajowa zagnieżdża się w błonie śluzowej jajowodu. Jest to również nazywane ciążą pozamaciczną lub ektopową. Stanowi ona zagrożenie dla matki i dlatego powinna być diagnozowana i leczona tak wcześnie, jak to możliwe.

Cel macicy

Macica jest potrzebna do rozwoju i dojrzewania zarodka. Zapłodniona komórka jajowa przyczepia się do wewnętrznej warstwy (endometrium) macicy i rozwija się w zarodek. Pod koniec ciąży macica jest również odpowiedzialna za wydalenie noworodka (poród). Odpowiada za to mięśniówka macicy (myometrium).

Budowa macicy i położenie w miednicy

Macica, która jest pokryta otrzewną, znajduje się grzbietowo w stosunku do pęcherza moczowego. Swoim kształtem przypomina odwróconą gruszkę, której szeroki koniec tworzy dno macicy. Macica ma około 7-9 cm długości, ale w czasie ciąży powiększa się do 10 razy. Ciała jamiste macicy znajdują się pomiędzy jej dnem a szyjką macicy. Na przejściu od szyjki macicy do trzonu macicy znajduje się przewężenie, cieśń macicy (isthmus uteri).

Część szyjki macicy znajdująca się pomiędzy cieśnią a początkiem ściany pochwy nazywana jest portio supravaginalis cervicis. Część szyjki macicy, która rozciąga się do pochwy tworzy portio vaginalis cervicis.

Odbytnica znajduje się grzbietowo do macicy. Pomiędzy macicą a odbytnicą znajduje się przestrzeń odbytniczo-pochwowa, znana również jako torebka Douglasa. W pozycji stojącej torebka Douglasa jest najniżej położonym zagłębieniem otrzewnej, miejscem, w którym często gromadzą się ropnie i krew. Badanie ultrasonograficzne miednicy nie jest kompletne bez zbadania worka Douglasa. Torebka pęcherzowo-maciczna (lub torebka maciczno-oponowa Meiringa) jest drugą, ale płytszą torebką. Znajduje się między pęcherzem moczowym a macicą.

Anteflexion and anteversion of the uterus

W normalnej fizjologii kąt między osiami pochwy a osią szyjki macicy wynosi około 100° i jest nazywany anteversion. Pomiędzy szyjką macicy a trzonem macicy może występować jeszcze jedna anteversion, która nazywana jest anteflexion. U starszych kobiet z rozciągniętymi więzadłami po wielokrotnych porodach, może wystąpić wspólna patologia, w której macica jest odchylona do tyłu w miednicy i leży grzbietowo. Nazywa się to retrowersją i retrofleksją, co może prowadzić do zwiększonego ryzyka wypadnięcia macicy lub pęcherza moczowego.

Macica: więzadło szerokie

Macica jest przymocowana do miednicy przez różne więzadła, które są częstym tematem testów i egzaminów.

Więzadło szerokie (ligamentum latum) składa się z duplikacji otrzewnej i biegnie od macicy do bocznej ściany miednicy. Zawiera ono jajowody i może być podzielone na następujące części:

• Mezometrium (część macicy)
• Mezosalpinx (część jajowodu)
• Mezovarium (więzadło do jajnika)

Wiązadło okrągłe (ligamentum teres) biegnie od połączenia jajowodowo-macicznego, przez kanał pachwinowy do warg sromowych większych. Pełni ono jedynie funkcję stabilizującą. Jego budowa odpowiada męskiej nasieniowodom.

Więcej więzadeł żeńskich narządów płciowych

Więzadło krzyżowe (także: lig. transversum cervicis) składa się z powięzi poprzecznej łączącej szyjkę macicy ze ścianą miednicy. Znajduje się u podstawy więzadła szerokiego i stanowi główne podparcie dla macicy i szyjki macicy.
Przyłącza się do szyjki macicy i rozciąga się bocznie, łącząc się z powięzią śródbrzuszną.

Obraz: Macica i prawe więzadło szerokie, widziane od tyłu. By Henry Vandyke Carter, License: Public domain

Zaopatrzenie naczyniowe macicy i jajnika

Macica jest zaopatrywana przez tętnicę maciczną, odgałęzienie tętnicy biodrowej wewnętrznej. Znajduje się ona w więzadle szerokim i jest przecięta przez moczowód biegnący zaotrzewnowo. Tętnica maciczna doprowadza gałęzie cewkowe do jajowodów, a gałęzie jajnikowe do jajnika. Ta ostatnia zespala się w tym miejscu z tętnicą jajnikową, która wywodzi się z aorty na poziomie 2. kręgu lędźwiowego.

Splot żylny macicy i pochwy odprowadza macicę do żyły macicznej, a stamtąd do żyły biodrowej wewnętrznej. Prawa żyła jajnikowa drenuje bezpośrednio do żyły głównej dolnej, natomiast lewa żyła jajnikowa drenuje do lewej żyły nerkowej.

Funkcja i położenie pochwy

Pochwa składa się z bardzo elastycznej, umięśnionej rurki, która jest wyścielona błoną śluzową. Jest to połączenie do macicy i jest potrzebne do otrzymania penisa i spermy. Ponadto, jest to kanał rodny.

Przez wystające z macicy portio vaginalis cervicis do pochwy, fornix vaginae, sklepienie pochwy, wyłania się w pochwy górnym końcu. In situ ściana przednia i ściana tylna leżą blisko siebie, tak że w przekroju poprzecznym światło pochwy ma kształt litery H. Pochwa jest ściśle połączona z cewką moczową, która znajduje się brzusznie w stosunku do niej.

Błona śluzowa pochwy

Błona śluzowa pochwy posiada wiele poprzecznych fałdów, jak również podłużny torus z przodu i z tyłu. Błona śluzowa pochwy nie zawiera gruczołów. Jest natomiast nawilżana przez wydzielinę złuszczonego nabłonka i przesięk kapilarny. Bakterie wytwarzające kwas hydroksypropionowy (flora Döderleina) zapewniają kwaśne środowisko o wartości pH około 4, które stanowi naturalną ochronę przed patogenami.

Zewnętrzne narządy płciowe kobiety

Srom (także pudendum femininum) i cewka moczowa kobiety (urethra feminina) nazywane są zewnętrznymi narządami płciowymi. Począwszy od spojenia łonowego (mons pubis), wargi sromowe większe (labia majora pudendi) obejmują rozcięcie spojenia łonowego (rima pudendi) i kończą się w kierunku odbytu. Więzadło tarczy macicy (ligamentum teres uteri), które u kobiet zajmuje kanał pachwinowy, kończy się na wargach sromowych większych.

Wewnętrzne wargi sromowe (labia minora pudendi) ograniczają przedsionek pochwy (vestibulum vaginae). Cewka moczowa, pochwa oraz gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze kończą się w głębi przedsionka.

Obraz: The vulva. By Phil Schatz, License: CC BY 4.0

Gruczoły przedsionkowe pochwy

Liczne gruczoły przedsionkowe mniejsze nawilżają swoją wydzieliną introitus pochwy. Główne gruczoły przedsionkowe (gruczoły Bartholina) wielkości ziarnka grochu ułożone są parami i kończą się na wewnętrznej stronie warg sromowych mniejszych. Ich wydzielina nawilża również ostium vaginae. Zapalenie tych gruczołów (Bartholinitis) może prowadzić do bolesnego obrzęku warg sromowych większych.

Łechtaczka

Łechtaczka jest narządem erekcyjnym kobiety. Wyłania się z połączenia 2 corpora cavernosa clitoridis (ciał jamistych), które powstają jako crura clitoridis z kości łonowej i łączą się ze sobą jako corpus clitoridis.

Cebulki przedsionkowe, bulbi vestibuli, leżą w wewnętrznej ścianie vestibulum vaginae i z przodu nazywane są glans clitoridis (żołądź łechtaczki).

Łechtaczka jest żeńskim analogiem prącia, ale nie ma połączenia z cewką moczową, która biegnie niezależnie w górnej części w przedniej części przedsionka.

Zaopatrzenie tętnicze zewnętrznych narządów płciowych zapewniają odgałęzienia tętnicy pudendalnej wewnętrznej.

Funkcja cewki moczowej żeńskiej

Cewka moczowa żeńska (urethra feminina) jest ostatnim z odcinków układu moczowego. Układ moczowy składa się z nerek, miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Cewka moczowa prowadzi od pęcherza moczowego do zewnętrznego otwarcia dróg moczowych.

Cewki moczowe kobiet i mężczyzn funkcjonują inaczej. Podczas gdy męska cewka moczowa pracuje zarówno dla transportu moczu i wytrysku nasienia, żeńska cewka moczowa jest odpowiedzialna tylko za transport moczu i kończy się niezależnie od pochwy w przedsionku pochwy.

Położenie i budowa cewki moczowej żeńskiej

Cewka moczowa żeńska rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ostium urethrae internum, a kończy ostium urethrae externum w przedsionku pochwy (vestibulum vaginae) za żołędzią łechtaczki. Jest ona przytwierdzona do tkanki łącznej pochwy bez możliwości przemieszczania się.

Ściana cewki moczowej składa się z 2 warstw. Wewnętrzna błona śluzowa tunelu przechodzi z urotelium pęcherza moczowego w wielowarstwowy, nierogowaciejący nabłonek płaski przedsionka pochwy. Glandulae urethrales produkują śluz. Zewnętrznie występuje tunica muscularis z podłużnie i okrężnie ułożonymi gładkimi pęczkami mięśni.

Dzięki długości około 3-5 cm cewka moczowa kobiety jest znacznie krótsza niż cewka moczowa mężczyzny. Ułatwia to założenie cewnika przezcewkowego, ale ma też swoje wady: krótka droga umożliwia dotarcie patogenów zapalnych do pęcherza moczowego i wywołanie zapalenia pęcherza moczowego lub odmiedniczkowego zapalenia nerek. Szczególnie w przypadku maluchów należy dbać o czystość, aby uniknąć przedostania się resztek stolca do pochwy.

.