Chryses probeert zijn dochter Chryseis los te kopen van Agamemnon, zoals beschreven in De Ilias.

Afbeelding:

Geslin Collection, 1888/ Louvre Paris

Close

Homer schreef de De Ilias en De Odyssee 4000 jaar geleden, dus waarom zijn ze nog steeds zo’n centraal onderdeel van de westerse cultuur? In dit uittreksel uit The Mighty Dead: Why Homer Matters betoogt auteur Adam Nicolson dat de universele thema’s van de Griekse dichter en zijn portret van een onrustige wereld ons allen bekend voorkomen.

Waar komt Homer vandaan? En waarom is Homerus belangrijk? Deze oude gedichten kunnen afschrikwekkend en moeilijk zijn, maar ik twijfel er niet aan dat hun verslag van oorlog en lijden nog steeds tot ons kan spreken over de rol van het lot in het leven, over wreedheid, menselijkheid, de broosheid ervan en de pijnen van het bestaan.

Dat ze dat doen is een mysterie. Hoe komt het dat iets dat in de bronstijd van het oostelijke Middellandse-Zeegebied werd bedacht, misschien 4000 jaar geleden, zo vreemd als de Dayak, zo ver weg als Vanuatu, nog steeds zijn greep op ons kan uitoefenen? Hoe kunnen wij zo intiem zijn met iets dat zo ver weg is?

Misschien is het een vergissing het antwoord te geven voordat de vragen goed en wel zijn gesteld, maar dit is een ingewikkeld land, en een idee van de bestemming is de moeite waard om te hebben. Trouwens, het is een Homerische techniek om het verhaal te vertellen voordat het begint. En dus, als je vraagt waarom en hoe de Homerische gedichten zijn ontstaan op het moment dat ze ontstonden, en waarom en hoe Homerus nu zoveel kan betekenen, is het antwoord op beide vragen hetzelfde: omdat Homerus ons vertelt hoe we zijn geworden wie we zijn.

Dat is niet het gebruikelijke moderne antwoord. De huidige orthodoxie is dat De Ilias en De Odyssee beide producten zijn van de achtste eeuw voor Christus, of daaromtrent, de vroege IJzertijd in Griekenland, een tijd die wel de Griekse Renaissance wordt genoemd. In het half millennium daarvoor was de Griekse beschaving grotendeels weggezonken in geïsoleerde gebieden van armoede. Veel van de eilanden in de Egeïsche Zee waren verlaten. Een of twee waren rijk gebleven en hadden banden onderhouden met het Nabije Oosten, maar de grote paleizen van het vroegere Griekenland waren in verval geraakt. Maar om nog niet opgehelderde redenen kende de achtste eeuw een wijdverbreide opleving.

De bevolking van Griekenland en de eilanden begon te groeien. Het tempo van het leven versnelde. De kunst van het brons maken, afhankelijk van ingevoerd tin, werd voor het eerst in vier eeuwen nieuw leven ingeblazen. Koloniën, handel, verbeterde schepen, gymnastieklokalen, muntstukken, tempels, steden, pan Helleense wedstrijden in Olympia (de eerste, traditioneel, in 776 v. Chr.), de kunst van het schrijven, het afbeelden van de menselijke figuur op aardewerk en in het rond, de eerste geschreven wetboeken, de datering van de geschiedenis, de eerste voorzichtige stappen in de richting van de vorming van stadstaten: al deze aspecten van een hernieuwde beschaving verschenen vrij plotseling overal in de Egeïsche Zee van de achtste eeuw.

Homerus, in deze visie, was het product van een nieuw, dynamisch, politiek inventief en cultureel ontluikend moment in de Griekse geschiedenis. Homerus was de dichter van een bloeiperiode.

Ik zie het anders: mijn Homerus is 1000 jaar ouder. Zijn kracht en poëzie komen niet voort uit de situatie van een paar opkomende staten in de achtste-eeuwse Egeïsche Zee, maar uit een veel groter en fundamenteler historisch moment, in de eeuwen rond 2000 v.Chr., toen de vroege Griekse beschaving kristalliseerde uit de samensmelting van twee zeer verschillende werelden: de semi-nomadische, op helden gebaseerde cultuur van de Euraziatische steppen ten noorden en westen van de Zwarte Zee, en de verfijnde, autoritaire en geletterde steden en paleizen van het oostelijke Middellandse-Zeegebied.

Grieksheid – en uiteindelijk Europeaan- ontstond uit de ontmoeting en versmelting van deze werelden. Homerus is het spoor van die ontmoeting – in oorlog, wanhoop en uiteindelijke verzoening bij Troje in De Ilias, in flexibiliteit en wederzijdse absorptie in De Odyssee.

Homerus’ urgentie komt voort uit de pijn die gepaard gaat met die botsing van werelden en zijn directheid uit de eeuwige principes die op het spel staan: wat is belangrijker, het individu of de gemeenschap, de stad of de held? Wat is het leven, iets van eeuwige waarde of een vergankelijke en hopeloze irrelevantie?

Het idee dat ik heb gevolgd is dat de Homerische gedichten legenden zijn die gevormd zijn rond de komst van een volk – het volk dat juist door dit proces zou uitgroeien tot de Grieken – in wat hun mediterrane thuisland werd. De gedichten zijn de mythen over de oorsprong van het Griekse bewustzijn, niet als een volmaakt maar als een complex, ongemakkelijk iets.

Als beschaving verschilde wat in Griekenland ontstond zowel van de noordelijke steppelanden van de Bronstijd als van de autocratische bureaucratieën van het Nabije Oosten, en vermengde kwaliteiten van beide. Homerus is een funderingsmythe, niet van de mens of van de natuurlijke wereld, maar van de manier van denken waarmee de Grieken zichzelf definieerden, de denkwijze die hen maakte tot wie zij waren, een denkwijze die wij in veel opzichten hebben geërfd. De onrustige wereld die Homerus beschrijft, blijft ons vreemd vertrouwd.

Dit is een uittreksel uit Adam Nicolson’s The Mighty Dead: Why Homer Matters, uitgegeven door William Collins.