Het is tijd voor deze Hebreeuwse taalcolumn om het meest Hebreeuwse woord van allemaal te verkennen: “Hebreeuws”, ‘ivrit.

• Op Wortel / In het Hebreeuws is er een dunne lijn tussen liefdadigheid en rechtvaardigheid
• Op Wortel / De beste verklaring – Bar none
• Op Wortel / Bel de fink telefoon met behulp van de Heilige Tong
• Op Wortel / Loof de Heer in wijn, liefde, martelaarschap – en leven

Wij Engelssprekenden denken gewoonlijk niet aan eigennamen die een betekenis hebben – het zijn slechts namen. Evenzo zijn de meeste taalnamen gewoon ontleend aan de plaats waar ze worden gesproken: Frans, Engels, Duits, Spaans, enz.

“Hebreeuws” is echter niet afgeleid van een plaatsnaam: er is geen “Hebrewland” of “Hebrewstan. Bovendien heeft ‘ivrit, zoals alle Hebreeuwse woorden, een eigen wortel – ‘ayin-v-r – die licht werpt op zijn geschiedenis en betekenis.

Eerste Hebreeuws(en)

Hoewel het overgrote deel van de Bijbel in het Hebreeuws is geschreven (een deel is in het Aramees), wordt het woord “Hebreeuws” daar nooit genoemd als de naam van de taal. De weinige keren dat naar de Hebreeuwse taal wordt verwezen (2e Koningen 18, Jesaja 36) wordt deze “Yehudit” genoemd, dat wil zeggen, “Judeeër.” (In modern Hebreeuws zou “yehudit” “Joods” betekenen.)

Het Engelse woord “Hebrew” verwijst eigenlijk naar twee verschillende dingen: de taal en het volk. De etnische groep, ‘ivri, komt wel voor in de Bijbel (b.v. Genesis 14, Exodus 1 en 2, Jona).

Er zijn verschillende theorieën over de oorsprong van de naam. Een daarvan is gebaseerd op de genealogieën van Genesis.

Noachs zoon was Sem, vader van Semitische volkeren en talen. In hoofdstuk 10 wordt hij beschreven als “de vader van al de kinderen van Eber.” Die naam wordt gespeld als ‘ayin-v-r (“b” en “v” zijn dezelfde medeklinkerletter) – wat dezelfde stam is als ‘ivri.

Weliswaar is de gelijkenis suggestief, maar niets verbindt Eber specifiek met Hebreeuws of Hebreeërs.

Een andere traditie wil dat Abraham “de Hebreeër” (ha-‘ivri) wordt genoemd omdat hij van “over de rivier” (de Eufraat) kwam. “Overkant” is me’ever, weer met dezelfde wortel. Dit idee wordt metaforisch voortgezet in die zin dat Abraham en zijn familie tegenover de rest van de antieke wereld stonden in termen van monotheïsme en ethiek.

Deze betekenissen sluiten aan bij de algemene betekenis van de wortel ‘ayin-v-r “passeren, oversteken, doorkruisen, ondergaan.”

Deze betekenissen duiken ook op in de derde theorie, dat de Hebreeën verbonden zijn met een semi-nomadisch volk met de naam “habiru” dat genoemd wordt in de Tel el-Amarna brieven uit de 13e eeuw v. Chr.

Deze verder onbekende Semitische “habiru” kunnen ook van over een of andere grote kloof gekomen zijn, vandaar de oorsprong van die naam. Maar terwijl het veronderstellen van een verband met deze groep een tijdlang populair was, is het meer recentelijk in twijfel getrokken.

Een geslaagd cijfer

Al die historische speculaties gaan over het verleden, ‘avar – wat “gepasseerd” is.”
Dat is slechts een van de vele toepassingen van deze wortel, in de betekenis van “passeren” of “doorkomen”. Bijvoorbeeld, iemand die een test aflegt en een goed cijfer haalt – ‘over, “slaagt.”

In het verleden werden nieuwe immigranten naar Israël aanvankelijk in doorgangskampen, ma’abarot, gevestigd. Maar verwar dat niet met een meer futuristisch beeld van de spaceshuttle – ma’aboret (wat ook “veerboot” betekent).

En als men andere soorten grenzen passeert of overschrijdt, zoals wettelijke of morele, kan dat een ‘aveirah, “een overtreding,” of zonde vormen. Herhaalde overtredingen van dit soort kunnen iemand tot een ‘avaryan, een “misdadiger” maken.”

Aan de andere kant, ‘over masach (letterlijk “over het scherm gaan”) zijn, is telegeniek zijn, “goed overkomen” in de media.

Als het woord ‘over lijkt op het Engelse “over”- nou, er is geen verband, maar er is wel een verhaal. In elk leger, is er een speciale taal die wordt gebruikt op walkie-talkies. In het Engels, als je wilt bevestigen dat je hebt gehoord wat er net is gezegd en je transmissie wilt beëindigen, zeg je: “Roger – over!” Dit is in de IDF Hebraïsch gemaakt als “Rut – ‘avor!”, “rut” is gewoon het “r”-woord in het Hebreeuws, zoals “roger” in het Engels, en ‘avor – omdat het klinkt als “over.”

Dat is misschien me’al ume’ever, “boven en buiten” wat je verwachtte te lezen in een column over Hebreeuws.

Sommigen beweren dat Israëli’s geen Hebreeuws spreken, net zo min als Italianen Latijn spreken. Maar hoewel de hedendaagse lingo inderdaad ver afstaat van de klassieke taal – en nog verder weg raakt – is er een ononderbroken historisch geheugen, en dynamiek en wereldwijde invloeden, zelfs als ze grote veranderingen voorspellen, zijn het levensbloed van elke levende taal. Wat ‘ivrit zeker is!