• Christmas was heavily influenced by the Roman festival of Saturnalia.
• De historische Jezus werd niet op 25 december geboren, zoals veel hedendaagse christenen geloven.
• Vele kersttradities dateren van vóór het festival en waren verbonden met de oude heidense verering van de zon en hielden rechtstreeks verband met de winterzonnewende.

In de diepten van de duisternis die het hele noordelijk halfrond bedekken, markeert de winterzonnewende de kortste dag van het jaar. Het heeft altijd betekenis gehad in de religieuze feesten en vakanties van vele culturen. Heel wat godsdiensten hebben van dit hemelse moment een heilige dag gemaakt. Het is de donkerste dag van het hele jaar en voor de ouden betekende dat veel meer dan voor ons vandaag. Zonaanbidders en heidenen hebben deze natuurlijke cyclus millennia lang vereerd.

Het Kerstfeest zoals wij dat nu kennen is een relatief nieuwe feestdag. Veel traditionele elementen die wij met Kerstmis associëren dateren van voor het Christendom, vele eeuwen geleden. Er is ook veel discussie over de mate waarin zakelijke en commerciële belangen deze feestdag hebben beïnvloed.

Nu wordt er veel met de handen gewapperd als het gaat om de christelijke oorsprong van Kerstmis. Het staat echter buiten kijf dat de moderne versie van deze feestdag is beïnvloed door vele heidense en seculiere festiviteiten.

Erge menselijke vieringen en gebruiken tijdens de Winterzonnewende

Foto credit: Ivana Djudic on Unsplash

Je vindt in Kerstmis tal van heidense gebruiken die werden overgenomen tijdens de vroegchristelijke verspreiding rond het Romeinse Rijk. We kunnen zowel naar de Romeinen als de Kelten terugkijken voor een heleboel van onze hedendaagse kersttradities.

De Kelten begonnen feest te vieren zodra de winterzonnewende was aangebroken en verheugden zich erover dat de dagen langzaam langer werden, wat betekende dat de lente en de oogst voor de deur stonden. Dit kwam het duidelijkst tot uiting in hun feestdag Yule. De eerste christenen, die in die tijd door velen werden gezien als leden van een stedelijke cultus, deden hun best om oude heidense gebruiken te bekeren en uit te bannen. Maar de heidense plattelandsbewoners van die landen waren niet overtuigd. Uiteindelijk besefte de kerk dat zij enkele van deze tradities moest overnemen.

Omstreeks deze tijd kwam de kerk met het idee dat Jezus Christus, hun verlosser, op 25 december was geboren. In de 4e eeuw begon het Christendom zwaar te teren op de Romeinse feesten van Saturnalia. De christelijke leiders slaagden erin deze feesten over te hevelen naar hun nieuw verzonnen feestdag.

De eerste vermelding van het Geboortefeest en andere vroege kersttradities komt voor in een Filocalische kalender van rond 354 n.C. Vanwege deze heidense oorsprong werd het vieren van Kerstmis tussen 1659 en 1681 door de Puriteinen verboden en illegaal gemaakt in Massachusetts.

Saturnalia als het ultieme midwinterfeest

Romanen tijdens de Decadence – Thomas Couture

Saturnalia was een oude heidense feestdag die de Romeinse god Saturnus eerde. Het vond plaats ergens tussen 17 en 24 december. Het was een week van feestvreugde, decadentie en de omkering van sociale en morele rollen.

De festiviteiten bestonden uit drinken, overvloedig eten en het geven van geschenken. De dichter Gaius Valerius Catullus uit de eerste eeuw zei dat Saturnalia “de beste der tijden” was.

Goede Romeinen betaalden voor de behoeftigen en meesters ruilden kleding met hun slaven. Lucianus van Samosata, sprekend als de god Kronos, schept op over deze uitbundige tijd in zijn gedicht getiteld Saturnalia:

Tijdens mijn week is het serieuze verboden: geen zaken toegestaan. Drinken en dronken zijn, lawaai en dobbelspelen, koningen aanstellen en slaven laten smullen, naakt zingen, klappen… af en toe een kurkend gezicht in ijskoud water dompelen – dat zijn de functies waarover ik voorzit.

Saturnalia begon als een boerenfeest op het platteland om het einde van het plantseizoen en midwinter in te luiden.

Zowel psychologisch als kosmisch gezien was dit een unieke tijd van het jaar voor de Ouden. De duisternis moet hen enorm hebben getroffen, want zonder de moderne komst van kunstlicht zou het verminderde zonlicht een tol hebben geëist op hun geestelijke gezondheid. Gedurende deze tijd zouden zon- en sterrenkijkers ook de verandering in de stand van de zon hebben gezien.

Dit alles leidde tot vele godsdienstige voorstellingen en geestelijke feesten. Zij waren nu immers alleen nog maar aangewezen op hun zomervoedselvoorraden van granen en andere gewassen om de winter door te komen totdat zij in het nieuwe seizoen weer konden planten.

Dit leidde tot een aantal tradities waaraan we vandaag de dag nog steeds deelnemen.

Christmas traditions with other pagan origin

upload.wikimedia.org

Al vóór de historische optekening vereerden heidenen de bomen in het bos en haalden ze zelfs hun huis binnen en begonnen ze te versieren. Maretak bijvoorbeeld was ook een plant die door de Kelten en de Noormannen werd vereerd.

De Keltische druïden geloofden dat maretak hen zou beschermen tegen de elementen van donder en bliksem. Deze druïden sneden een stukje maretak van de bomen af en verdeelden dat dan onder hun volk ter bescherming. Het werd ook beschouwd als een symbool van vrede en vreugde. Een ontmoeting onder de maretak zou vijanden oproepen de wapens neer te leggen en een wapenstilstand te sluiten.

Nijvie daarentegen was het grote symbool van Bacchus, het Romeinse equivalent van Dionysus – God van wijn, vruchtbaarheid en rituele waanzin. Ivy is een symbool van het eeuwige leven.

Traditionele kerstkleuren als groen en rood staan voor vruchtbaarheid. Het verbranden van de houtblokken was representatief voor de terugkerende zon als de dagen weer langer werden.

Kerstvierders, commerciële shoppers en devote religieuze types kunnen allemaal de rijke tradities en heidense geschiedenis die zich duizenden jaren uitstrekt bedanken voor deze feestdagen.