ABSTRAKT

Motywem przewodnim Trzeciej Rzeszy był nacisk na budowę rasowego Volksgemeinschaft, a nazistowskie agencje nieustannie poszukiwały przejawów tego porządku politycznego i społecznego. W nazistowskiej wizji świata każdy Niemiec, niezależnie od pochodzenia społecznego, miał prawo do przynależności do Volksgemeinschaft, a zadaniem nazistowskiej propagandy było emocjonalne i symboliczne związanie robotników ze wspólnotą rasową, zastępując ich świadomość klasową nową tożsamością opartą na rasie. W artykule dowodzimy, że fabryka samolotów Junkers w Dessau stanowiła szczególnie obiecującą arenę dla tego eksperymentu. W okresie boomu zbrojeniowego w środkowych Niemczech nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu, co stanowiło podatny grunt dla identyfikacji z reżimem. Rozwijający się przemysł służył ponadto innemu celowi – miejsce pracy stało się ważną areną praktyk społecznych, poprzez które nazistowskie wizje nowego porządku społecznego mogły się wyrazić. Przyjmując za punkt wyjścia nazistowską koncepcję „pracy” (Arbeit), artykuł pokazuje, w jaki sposób nazistowskie agencje i sama firma Junkers starały się promować wśród pracowników Volksgemeinschaft. Mimo powtarzanych przez nazistów zapewnień o rewolucyjnym zerwaniu ze współczesnym społeczeństwem, nie można w pełni zrozumieć Volksgemeinschaft, jeśli nie weźmiemy pod uwagę tego, w jaki sposób reżim próbował wykorzystać istniejące wcześniej tożsamości i przekonania, takie jak wyczyny niemieckiego lotnictwa. Zarówno nazistowska koncepcja „pracy”, jak i dziedzictwo niemieckiego lotnictwa podkreślały inkluzywne i wykluczające aspekty Volksgemeinschaft, a jednocześnie czyniły go bardziej dostępnym dla zwykłych Niemców.