Death in the Haymarket: A Story of Chicago, the First Labor Movement and the Bombing That Divided Gilded Age America

By James Green

Pantheon, 383 strony, $26.95

4>4 maja 1886 roku ktoś rzucił bombę domowej roboty w oddział policji zamierzający rozbić pokojowy protest strajkujących na placu Haymarket w Chicago, na Near West Side. Od tego dnia słowo „Haymarket” jest trwałym symbolem intensywnego i gwałtownego konfliktu społecznego, który wtedy ogarnął naród.

Dla obrońców prawa i porządku społecznego, bomba, która zabiła siedmiu funkcjonariuszy reprezentowała chaos rozpętany przez imigranckich radykałów zdecydowanych obalić demokratyczny rząd Ameryki i kapitalistyczny system gospodarczy. Dla strajkujących i radykałów, zachowanie policji uosabiało brutalne represje, które uniemożliwiły pokojowe i rozpaczliwie potrzebne zmiany.

„Żadne wydarzenie od czasów wojny secesyjnej nie wywołało tak głębokich emocji, jak przemoc na Haymarket”, podsumowuje James Green, profesor historii pracy na Uniwersytecie Massachusetts w Bostonie, w swojej nowej książce „Śmierć na Haymarket”.

Haymarket był decydującym momentem w amerykańskiej historii, który wyraźnie ujawnił linie podziału klasowego i etnicznego. Zamach zapoczątkował okres intensywnych represji politycznych, które „stworzyły atmosferę strachu i nienawiści, która panowała przez dziesięciolecia”, cofnęły najsilniejszy w kraju ruch związkowy i trwale sparaliżowały politykę anarchistyczną. W tej definitywnej książce na ten temat, Green analizuje sprawę Haymarket i bada niepokoje klasowe Chicago i społeczności imigrantów, a także nadużycia policji i sądów, które nałożyły konkretne ograniczenia na wolność słowa i stowarzyszania się.

Eksplozja Haymarket zaszokowała, ale nie zaskoczyła chicagowskich elit, które od dziesięcioleci były podenerwowane tym, co jeden z ministrów określił jako „wulkaniczne ognie głębokiego niezadowolenia” tlące się w miejskich slumsach. Niszczycielski pożar Chicago w 1871 roku podniósł widmo podpaleń jako broni niebezpiecznych klas, tych, „którzy nie chcieli żyć według jankeskich wartości i protestanckiej etyki, za którymi opowiadali się przywódcy miasta” – koszmarny scenariusz, który politycy i prasa starali się wyczarować przy wielu okazjach. Do tego dochodziły niekończące się strajki, które wylewały się na zatłoczone ulice miasta. Organizowanie się robotników na półkach sklepowych i okazjonalne wypady do polityki groziły podważeniem autorytetu menedżerów i świętości rynku, podobnie jak ich żądania zatrudnienia w mieście w czasie depresji gospodarczej.

Bezpośrednim preludium do Haymarket był przewrót robotniczy z 1886 roku. „Nic podobnego nie wydarzyło się nigdy wcześniej w Ameryce ani w Europie” – zauważa Green. A „Chicago było jego epicentrum”. Tej wiosny 40 000 do 60 000 chicagowskich robotników strajkowało, by wywalczyć nowe prawa, wyższe płace, krótsze godziny pracy i odrobinę godności. To, co redaktor Chicago Tribune Joseph Medill powiedział o protestach pracowniczych zaledwie kilka lat wcześniej – że były one „rodzajem wojny domowej”, która groziła „rozerwaniem tkanki społecznej” – wydawało się bardziej prawdziwe niż kiedykolwiek.

Co napędzało Parsonsa, kolegę anarchistę Augusta Spiesa i niezliczonych innych w dół „rewolucyjnej drogi”, którą tak wielu innych odrzucało? Tłem była bieda i wyzysk, których byli świadkami na co dzień. Oszustwa przy urnach wyborczych, które odmawiały radykałom reprezentacji, delegitymizowały wyborczą drogę do reform, podczas gdy brutalność policji, milicji i prywatnych strażników Pinkertona, którzy tłumili strajki z uzasadnionych powodów, pokazała granice pokojowego protestu. Manifest Międzynarodowego Stowarzyszenia Ludzi Pracy, opracowany w 1883 roku między innymi przez Parsonsa i Spiesa, głosił, że kapitalistyczna eksploatacja pracy będzie trwała „dopóki nędza robotników nie zostanie doprowadzona do ostateczności”. Wszystkie dotychczasowe próby „zreformowania tego potwornego systemu za pomocą pokojowych środków…” okazały się daremne. … okazały się daremne i wszystkie takie przyszłe wysiłki z konieczności muszą takie być” – nalegali.

Przemoc ze strony policji i prywatnych strażników była wszechobecną rzeczywistością w konfliktach pracowniczych końca XIX wieku. Gubernator stanu Illinois John Altgeld wspominał później, że policja często stawała po stronie pracodawców przeciwko strajkującym i „bez żadnego upoważnienia prawnego wdzierała się na pokojowe zebrania i je przerywała”. „W przeciwieństwie do wielu radykałów pracowniczych, chicagowscy anarchiści mieli obsesję na punkcie przemocy, otwarcie wykorzystując dynamit jako „wielki korektor w wojnie klasowej”. Chociaż niektórzy, jak oskarżony o zamach na Haymarket Louis Lingg, rzeczywiście przygotowywali bomby, większość nie miała nic wspólnego z materiałami wybuchowymi poza wplataniem ich w swoją retorykę dla efektu. „Pomimo całego gadania o rzucaniu bomb przez rewolucjonistów w Chicago,” przypomina nam Green, „nikt nie ucierpiał z powodu ataków anarchistów,” przynajmniej przed Haymarket. Słowa anarchistów, a nie ich czyny, były zapalające.

To wystarczyło aby ich skazać, zarówno w sądzie szlachetnej opinii publicznej – redaktorzy histerycznie potępili ośmiu anarchistów oskarżonych o morderstwo jako „niewdzięczne hieny”, „zapalające robactwo” i „słowiańskie wilki” – jak i przed prawdziwym wymiarem sprawiedliwości. W krótkim czasie pięciu oskarżonych zostało skazanych na śmierć (jeden popełnił samobójstwo w więzieniu), a trzech otrzymało długie kary więzienia. Proces, jak słusznie zarzucali jego krytycy, był farsą: żadne dowody nie łączyły oskarżonych z bombą, która zabiła policjantów, świadkowie oskarżenia masowo krzywoprzysięgali, a ława przysięgłych była wyraźnie uprzedzona. W 1893 roku Altgeld podtrzymał zarzuty krytyków, ułaskawiając trzech ocalałych więźniów na podstawie tego, że wyroki skazujące były wynikiem „napakowanej ławy przysięgłych”, stronniczego sędziego i dowodów, które były „czystą fabrykacją”. „Wkład Greena polega na drobiazgowej rekonstrukcji tragedii na Haymarket, dokładnym zbadaniu jej korzeni i konsekwencji oraz przemyślanym potraktowaniu radykałów znajdujących się w centrum burzy. Jak wielu historyków pracy, pozostaje on bardziej uważny i przychylny swoim bohaterom z klasy robotniczej niż tym, którzy ich zatrudniali.