Na początku XIX wieku chemik Amedeo Avagadro zasugerował, że równe objętości gazów utrzymywanych pod tym samym ciśnieniem i w tej samej temperaturze muszą zawierać równe liczby cząsteczek.

Pomysł ten pozostawał w martwym punkcie przez kilka dziesięcioleci, dopóki nie powrócono do niego z entuzjazmem w 1860 roku na dorocznym kongresie chemicznym w Karlsruhe w Niemczech. Jednym z uczestników był zadziorny i imponujący młody Rosjanin Dymitr Mendelejew. Było to zderzenie idei i intelektu, które miało wywrzeć głęboki wpływ na praktykę naukową.

Teoria Avagadro zakładała, że pierwiastki można ważyć i że waga każdego z nich – przy założeniu identycznych warunków – będzie zawsze stała.

Był to zalążek zasady organizującej chemię, która była rozpaczliwie potrzebna. Do czasu kongresu zidentyfikowano około 70 pierwiastków, ale ich wzajemne relacje pozostawały w dużej mierze kwestią domysłów.

To, że Mendelejew podchwycił tę ideę i zmagał się z nią, było oznaką wściekłej determinacji, która cechowała jego życie i pracę. Urodził się w Toblosku – mieście i carskim gułagu na Syberii – w 1836 roku, jako najmłodsze z 16 dzieci. Dokładna liczba nigdy nie została ostatecznie ustalona.

Ojciec Miedelejewa był nauczycielem filozofii, ale wkrótce po urodzeniu Dymitra został oślepiony i zmuszony do przejścia na emeryturę, pozostawiając rodzinę w biedzie. Kiedy niedługo potem zmarł, utrzymanie rodziny spadło na wdowę po nim – pochodzącą z Syberii Maryę – która ponownie otworzyła opuszczoną hutę szkła.

Była to niewątpliwie twarda kobieta, ale również niezwykle opiekuńcza. Kiedy nauczyciele powiedzieli jej, że młody Dymitr jest wyjątkowo bystry, natychmiast pojechała z nim do Petersburga i zapewniła mu miejsce w Głównym Instytucie Pedagogicznym miasta – najlepszej szkole w regionie. Zmarła wkrótce potem.

Przeżywszy gruźlicę, Mendelejew nauczał na Uniwersytecie Petersburskim, po czym przeniósł się do Niemiec i podjął dalsze studia w Heidelbergu. Wrócił do Petersburga w 1867 roku, zafascynowany ideą Avagadro.

Zaczął ją badać metodycznie, ważąc każdy pierwiastek i notując wynik na kartkach, do których dodawał wszelkie inne istotne informacje, takie jak wygląd materiału i pozorne związki matematyczne z innymi.

Stopniowo zaczął pojawiać się wzór. Elementy o bardzo podobnych wagach okazały się mieć bardzo podobne właściwości fizyczne.

Inne mają podobne wyglądy, ale dość szeroko rozłożone wagi, i to okazało się kluczowe znaczenie. Mendelejew zasugerował, że takie luki wskazywały na obecność innych pierwiastków, jeszcze do odkrycia. Nie wszystkie jego przewidywania były na pieniądze: ale wiele było, potwierdzone przez odkrycia w kolejnych dekadach.

W ten sposób powstał Układ Okresowy. Dziś zawiera on 118 pierwiastków, ale opiera się bardzo mocno na zasadach określonych przez jego wynalazcę.

Oprócz tego osiągnięcia, Mendelejew napisał również przełomowy podręcznik, Zasady chemii, który pozostał standardowym dziełem, przetłumaczonym na wiele języków, przez dziesięciolecia. Odegrał również kluczową rolę w rozwoju rosyjskiego przemysłu naftowego na Morzu Czarnym.

Jego sława rozprzestrzeniła się na cały świat i w 1876 roku został zaproszony do Stanów Zjednoczonych. Nienawidził tego miejsca, uważając je za zacofane.

Mendelejew ożenił się dwukrotnie – w pewnym momencie, ponieważ Kościół prawosławny odmówił mu udzielenia rozwodu, mając dwie żony. Odwołał się do cara, który unieważnił biskupów.

Pod koniec życia przeniósł swoją uwagę z chemii na sztukę, stając się znanym krytykiem i kolekcjonerem. W ostatnich latach życia był dotknięty, podobnie jak jego ojciec, kataraktą, tracąc wzrok. Zmarł w styczniu 1907 r.

.