Czy jest Pan/Pani lekarzem prowadzącym intensywną praktykę? Czy masz tendencję do podawania leków zamiast edukowania pacjentów z zapaleniem stawów? Czy jest Pan/Pani pacjentem z chorobą zwyrodnieniową stawów? Czy wolałbyś być edukowany niż leczony? Jeśli należysz do którejś z tych kategorii, to informacje zawarte w tym artykule są dla Ciebie.
Autorzy tego artykułu wyraźnie zaznaczają, że ich celem jest pomoc lekarzom w zapewnieniu dokładnego, ale skutecznego leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów (OA). Jednak dzisiejsze zapracowane osoby, którym przytrafiło się zachorować na chorobę zwyrodnieniową stawów, również są zainteresowane tymi informacjami. Uzbrojeni w wiedzę, którą posiadamy na temat choroby zwyrodnieniowej stawów, będziecie Państwo w stanie omówić te kwestie ze swoim lekarzem.
Opracowanie planu opieki, który jest oparty na dowodach naukowych, kompletny i możliwy do wykonania, jest istotną częścią leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów. Zaczyna się od postawienia trafnej diagnozy i zrozumienia, że choroba zwyrodnieniowa stawów to nie tylko ich zużycie.
Naukowcy dostrzegli, że staw jest jak cały system narządów. Jest to bardzo złożony organ o wielu różnych strukturach, takich jak błona maziowa, kości, nerwy, mięśnie i ukrwienie. Istnieją części mechaniczne i istnieje neurologiczna mapa drogowa zapewniająca ruch tych części mechanicznych.
Jest kilka podstawowych rzeczy, które nie zmieniły się w naszym rozumieniu tej choroby. Po pierwsze, wiek jest największym czynnikiem ryzyka. Im jesteś starszy, tym większe masz szanse na rozwój tej choroby. Po drugie, najczęściej chorymi stawami są te duże: biodra, kolana, dłonie, a niekiedy także ramiona.
Objawy są zwykle takie same, niezależnie od tego, którego stawu dotyczą: ból, ograniczenie ruchomości stawu, poranna sztywność, która ustępuje po 30 minutach delikatnego ruchu, tkliwość stawu i ograniczenie jego funkcji. Istnieją pewne czynniki ryzyka, które wskazują na chorobę zwyrodnieniową stawów jako przyczynę tych objawów, w tym urazy, zabiegi chirurgiczne, powtarzające się lub nadmierne używanie (zwykle związane z pracą) oraz wywiad rodzinny.
Przy stawianiu diagnozy lekarz opiera się na trzech narzędziach: wynikach badań klinicznych, badaniach obrazowych (zwykle zdjęciach rentgenowskich) oraz wynikach badań laboratoryjnych. W wielu przypadkach do postawienia diagnozy wystarcza ustny raport na temat tego, co jest nie tak. Zdjęcia rentgenowskie mogą być pomocne w prowadzeniu leczenia, ale nie zawsze są konieczne. Pobranie próbki płynu z wnętrza stawu (zwanego płynem maziowym) może dostarczyć pewnych dodatkowych wskazówek.
Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne (American College of Rheumatology) dysponuje szczegółowymi kryteriami, na podstawie których lekarze stawiają rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów rąk, bioder i kolan. Uaktualnili oni swój tradycyjny format diagnozy w oparciu o ciągłe dowody z badań. Obecnie stosuje się technikę zwaną formatem drzewa.
Format drzewa łączy różne objawy w celu określenia prawdopodobieństwa wystąpienia u pacjenta choroby zwyrodnieniowej stawów (OA). Na przykład, podczas diagnozowania choroby zwyrodnieniowej stawów rąk, zamiast poszukiwać bólu, bolesności lub sztywności rąk plus kilku innych czynników determinujących (format tradycyjny), obecnie poszukuje się bólu, bolesności lub sztywności rąk ORAZ specyficznych innych objawów klinicznych (powiększenie tkanki, deformacja, obrzęk). Podobne zmiany wprowadzono w diagnostyce OA stawu biodrowego i kolanowego.
Pomysł leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów został zastąpiony pojęciem, że jest to choroba, którą się zarządza. Oznacza to, że nie ma jednej metody leczenia dla wszystkich. Jest to raczej plan, który obejmuje wiele różnych podejść.
Dzisiejsze badania naukowe wymagają w pierwszej kolejności podejścia niefarmakologicznego. Prosto mówiąc, oznacza to „bez leków”. Takie podejście wymaga więcej czasu na edukację pacjenta na temat procesu oraz jego wyborów i odpowiedzialności. Coraz częściej pacjenci są wzywani do bycia proaktywnymi dla siebie. Zachęca się ich do zdobywania wiedzy na temat choroby i znajdowania sposobów na ochronę swoich stawów. Ale pacjenci nie muszą tego robić sami. Zalecane jest podejście zespołowe z udziałem chirurga ortopedy, lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz terapeutów fizycznych i zajęciowych, którzy służą radą, doradztwem i wskazówkami.
Niektóre z narzędzi, które okazały się pomocne, to różnego rodzaju aparaty na stawy, wkładki do butów lub ich modyfikacje, wspomagające rękawy neoprenowe, ćwiczenia fizyczne i utrata wagi. Sposoby takie jak ciepło, zimno, stymulacja elektryczna i akupunktura mogą być pomocne podczas ostrego zaostrzenia. Pomocne mogą być także urządzenia wspomagające, takie jak laska lub chodzik, które odciążają staw i chronią jego powierzchnię przed dalszym uszkodzeniem.
Gdy wskazane są leki, pierwszym wyborem jest acetaminofen (Tylenol). Stosowany zgodnie z zaleceniami jest bezpiecznym i skutecznym środkiem przeciwbólowym. Acetaminopehn nie ma żadnych efektów przeciwzapalnych. Istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia wątroby przy stosowaniu zbyt dużej ilości acetaminofenu, dlatego pacjenci muszą być uważnie informowani i ściśle monitorowani, aby zapobiec wystąpieniu jakichkolwiek działań niepożądanych.
Inne leki mogą być stosowane, jeśli acetaminofen w połączeniu z programem zarządzania nie wystarcza do zmniejszenia bólu i poprawy funkcjonowania. Należą do nich niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), kapsaicyna (środek stosowany miejscowo, wcierany w skórę w celu wytworzenia przeciwdrażniącego działania), zastrzyki steroidowe, zastrzyki z kwasu hialuronowego oraz glukozamina i siarczan chondroityny (suplementy).
Jeśli nic nie działa, a pacjent nadal odczuwa ból nie do zniesienia, mogą zostać przepisane narkotyczne leki przeciwbólowe lub może zostać zalecony zabieg chirurgiczny. W przypadku ostrej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego istnieje kilka różnych procedur chirurgicznych, które mogą okazać się pomocne przed przeprowadzeniem pełnej wymiany stawu. Ustawienie stawu można skorygować poprzez wykonanie osteotomii (usunięcie fragmentu kości w kształcie klina w celu przesunięcia ciężaru przenoszonego przez staw). Możliwa jest również wymiana jednoprzedziałowa (wymiana tylko tej strony stawu, która jest dotknięta chorobą).
Podsumowując, choroba zwyrodnieniowa stawów jest czymś więcej niż tylko schorzeniem polegającym na zużywaniu się stawu. Dotyczy całego kompleksu stawowego, a postępujący wiek i liczne inne czynniki ryzyka stanowią część tego obrazu. Leczenie powinno być programem samokontroli, prowadzonym przez zespół pracowników służby zdrowia.
Pierwszym krokiem jest edukacja pacjenta i leczenie niefarmakologiczne. Celem jest zachowanie i ochrona stawów przy jednoczesnym utrzymaniu ruchu i funkcji. Nie chodzi o to, że nie można stosować leków – po prostu nie powinny one być pierwszą rzeczą, jaką podaje się pacjentom. Istnieje wiele dowodów na to, że opisane tutaj podejście do choroby zwyrodnieniowej stawów działa dobrze i zapobiega niepotrzebnemu narażeniu na leki i operacje.
Referencje: J Chao, MD i Kenneth Kalunian, MD. Managing Osteoarthritis: A Multidisciplinary Approach. W The Journal of Musculoskeletal Medicine. October 2010. Suplement. Pp. S6-S12.

.