Mięśnie są jednym z czterech podstawowych typów tkanek ciała, a ciało zawiera trzy rodzaje tkanki mięśniowej: mięśnie szkieletowe, mięśnie sercowe i mięśnie gładkie (). Wszystkie trzy tkanki mięśniowe mają pewne właściwości wspólne; wszystkie wykazują jakość zwaną pobudliwością, ponieważ ich błony plazmatyczne mogą zmieniać swoje stany elektryczne (od spolaryzowanych do zdepolaryzowanych) i wysyłać falę elektryczną zwaną potencjałem czynnościowym wzdłuż całej długości błony. Podczas gdy układ nerwowy może w pewnym stopniu wpływać na pobudliwość mięśni sercowych i gładkich, mięśnie szkieletowe są całkowicie zależne od sygnalizacji z układu nerwowego, aby działać prawidłowo. Z drugiej strony, zarówno mięsień sercowy, jak i mięsień gładki mogą reagować na inne bodźce, takie jak hormony i bodźce lokalne.

Mięśnie rozpoczynają rzeczywisty proces kurczenia się (skracania), gdy białko zwane aktyną jest ciągnięte przez białko zwane miozyną. Dzieje się to w mięśniach poprzecznie prążkowanych (szkieletowych i sercowych) po tym, jak specyficzne miejsca wiązania na aktynie zostały odsłonięte w odpowiedzi na interakcję pomiędzy jonami wapnia (Ca++) a białkami (troponiną i tropomiozyną), które „osłaniają” miejsca wiązania aktyny. Ca++ jest również wymagany do skurczu mięśni gładkich, choć jego rola jest inna: tutaj Ca++ aktywuje enzymy, które z kolei aktywują główki miozyny. Wszystkie mięśnie wymagają adenozynotrójfosforanu (ATP), aby kontynuować proces kurczenia się, i wszystkie rozluźniają się, gdy Ca++ jest usuwany, a miejsca wiążące aktyny są ponownie ekranowane.

Mięsień może powrócić do swojej pierwotnej długości, gdy jest rozluźniony ze względu na jakość tkanki mięśniowej zwanej elastycznością. To może odwijać się z powrotem do swojej oryginalnej długości z powodu włókien elastycznych. Tkanka mięśniowa posiada również cechę rozciągliwości; może się rozciągać lub wydłużać. Kurczliwość pozwala tkance mięśniowej pociągnąć na swoich punktach zaczepienia i skrócić z force.

Różnice między trzema typami mięśni obejmują mikroskopową organizację ich białek kurczliwych – aktyny i miozyny. Białka aktyny i miozyny są ułożone bardzo regularnie w cytoplazmie poszczególnych komórek mięśniowych (zwanych włóknami) zarówno w mięśniach szkieletowych, jak i mięśniu sercowym, co tworzy wzór lub paski, zwane prążkami. Prążki są widoczne w mikroskopie świetlnym pod dużym powiększeniem (patrz ). Włókna mięśni szkieletowych to wielojądrowe struktury, z których zbudowany jest mięsień szkieletowy. Włókna mięśnia sercowego mają od jednego do dwóch jąder i są fizycznie i elektrycznie połączone ze sobą tak, że całe serce kurczy się jako jedna jednostka (zwana syncytium).

Ponieważ aktyna i miozyna nie są ułożone w tak regularny sposób w mięśniach gładkich, cytoplazma włókna mięśnia gładkiego (który ma tylko jedno jądro) ma jednolity, nie prążkowany wygląd (co skutkuje nazwą mięśnia gładkiego). Jednak mniej uporządkowany wygląd mięśni gładkich nie powinien być interpretowany jako mniej wydajny. Mięśnie gładkie w ścianach tętnic jest krytycznym składnikiem, który reguluje ciśnienie krwi niezbędne do popychania krwi przez układ krwionośny, a mięśnie gładkie w skórze, narządach trzewnych i wewnętrznych korytarzach są niezbędne do poruszania wszystkich materiałów przez body.