Wie is de grootste bedreiging voor Superman? Het kwade genie Lex Luthor? Generaal Zod uit de Phantom Zone? De dubbelganger Bizarro? Super schurk Brainiac? Kryptonite? Of is het intellectueel eigendomsrecht?

In 2013 hebben DC Comics en Warner Brothers geprobeerd de Superman-filmfranchise te rebooten met de nieuwe film Man of Steel.

De film is geregisseerd door Zac Synder en geproduceerd door Christopher Nolan, die Batman met succes nieuw leven inblies met de Dark Knight-trilogie. Snyder merkt op dat Superman een “coole mythologische tegenstrijdigheid” is. De regisseur merkt op: “Hij is ongelooflijk vertrouwd Americana en buitenaards, exotisch, bizarroland, maar prachtig met elkaar verweven.”

Met de release van deze topfilm, hebben DC Comics en Warner Brothers geprobeerd om de intellectuele eigendomsrechten in verband met Superman te beschermen. Deze week heeft rechter Annabelle Bennett in het Federale Hof van Australië een briljante uitspraak gedaan in de zaak DC Comics tegen Cheqout Pty Ltd. De beslissing getuigde niet alleen van een meesterlijke beheersing van het intellectuele eigendomsrecht, maar ook van een meesterlijke beheersing van de filosofie en de geschiedenis van superhelden. De zaak roept grotere vragen op over het merkenrecht, superheldenfranchises en remixcultuur.

Een ‘Superman workout’

De zaak betrof een fitnessbedrijf dat bij IP Australia een handelsmerk aanvroeg voor de ‘Superman workout’.

Michael Kirov, een gedelegeerde van de Registrar of Trade Marks, stond een fitnessbedrijf, Cheqout Pty Ltd, toe het merk “Superman workout” te registreren voor de diensten van klasse 41 “het geven van gymnastieklessen; fitness- en bewegingsklinieken, -clubs en -salons; diensten van gezondheidsclubs (gymnastiek)”.

Hij verwierp de oppositie van DC Comics en zei:

Op basis van het gedrag van de aanvrager in deze zaak, geloof ik niet dat redelijkerwijs kan worden gezegd dat het indienen van zijn aanvraag om de gewone Engelse woorden “superman workout” als merk voor de diensten te registreren, van een gewetenloos, slinks of gewetenloos karakter getuigt.

Beyond Good and Evil: From Mickey Mouse to Friedrich Nietzsche

DC Comics ging in beroep bij het Federale Hof van Australië, met als argument dat de aanvraag van het handelsmerk te kwader trouw was ingediend en waarschijnlijk tot misleiding van de consument zou leiden. DC Comics stelde dat haar zaak vergelijkbaar was met de zaak Radio Corporation Proprietary Limited_ tegen _Disney uit 1937, waarin het Hooggerechtshof van Australië de woorden “Mickey Mouse” en “Minnie Mouse” als handelsmerken beschouwde.

Justice Bennett zei:

DC Comics beweert dat het publiek zal worden misleid of in verwarring gebracht door alleen het woord te gebruiken … het staat buiten kijf, en het lijdt geen twijfel, dat Superman de superheld bij het grote publiek welbekend en herkend is, zowel door het uiterlijk als door de naam.

Zij ging in op de definitie van “Superman” zoals die in de woordenboeken van Macquarie en Oxford wordt gegeven, en merkte op dat “DC Comics niet beweert dat “superman” een woord is dat door haar is uitgevonden” en “aanvaardt dat het woord, in het Engels, is afgeleid van “Ubermensch” zoals besproken door Friedrich Nietzsche”.

Zij merkte op dat DC Comics hebben aangevoerd:

dat het woord “superman” en de uitdrukking “superman” geassocieerd zijn geraakt met het personage dat in 1938 door Jerry Siegel en Joe Shuster is uitgevonden en sindsdien grote bekendheid heeft gekregen (Superman).

De rechter oordeelde dat:

wanneer het merk wordt gebruikt zonder verwijzing naar een van de bekende aanduidingen die in verband worden gebracht met de DC Comics-superheld en zoals vervat in het geregistreerde merk of andere door DC Comics geregistreerde merken, er geen gevaar bestaat dat het gebruik van het merk tot misleiding of verwarring kan leiden door verwijzing naar het Superman-woordmerk of het voorwerp van de geregistreerde merken van DC Comics.

Jurist Bennett was echter:

tevreden dat DC Comics heeft aangetoond dat Cheqout de aanvraag voor het merk te kwader trouw heeft ingediend”. Dit bleek “uit het gebruik … van het woord Superman samen met het BG Shield Device, in de context van mannelijke fitness en kracht.

Justice Bennett oordeelde:

dat op de datum van de aanvraag van het merk, het gedrag van Cheqout niet voldeed aan de normen van aanvaardbaar commercieel gedrag zoals waargenomen door redelijke en ervaren personen.

De wrekers op het gebied van intellectueel eigendom

Superhelden spelen een belangrijke rol in de geschiedenis van het intellectuele eigendomsrecht.

Er is een hevig juridisch debat geweest tussen DC Comics en de nalatenschap van Jerry Siegel over het eigendom van de rechten op Superman en zelfs Superboy.

In haar boek, Contested Culture, wijdt Jane Gaines een heel hoofdstuk aan “Superman, Television, and the Protective Strength of the Trademark”. Zij schrijft dat de “Superman-tekst het culturele grasveld is waarover een belangrijk conflict tussen auteursrecht en handelsmerk heeft gewoed”. Haar argument is dat DC Comics een groot aantal vormen van intellectueel eigendom heeft gebruikt om Superman en andere leden van de Justice League, zoals Batman, Wonder Woman en The Green Lantern te beschermen.

DC Comics’ rivaal Marvel heeft ook een groot aantal vormen van intellectueel eigendom gebruikt – waaronder auteursrecht, merkenrecht, persoonlijkheidsrechten, en merchandising van personages. Nicole Sudhindra merkt op: “Marvel’s robuuste IE-activa hebben het bedrijf zonder twijfel in staat gesteld enorme voordelen te behalen uit zijn licentieactiviteiten.”

DC Comics en Marvel hebben hun werken zelfs in licentie gegeven aan de Deense speelgoedfabrikant Lego.

Fanfictie, remixcultuur en cosplay

Er is bezorgdheid geuit dat de buitensporige bescherming van intellectuele eigendomsrechten van superhelden een negatief effect zou kunnen hebben op creativiteit, remixcultuur en fanfictie.

In zijn roman The Amazing Adventures of Kavalier and Clay brengt Michael Chabon de geboorte van superheldenstrips in de Verenigde Staten in kaart, en verkent hij de mythologieën van superhelden.

Intellectueel eigendom en superhelden is ingewikkeld. Superman heeft een groot aantal imitaties en navolgingen voortgebracht in stripboeken, stripverhalen en films – van Dr. Manhattan in The Watchmen tot Mr Incredible in Pixars The Incredibles. Een overmatige bescherming van Superman als intellectueel eigendom zou een dergelijke creativiteit en innovatie kunnen onderdrukken en onderdrukken.

Superman is ook het onderwerp geweest van eindeloze toe-eigening, her-toe-eigening en remixing in de populaire cultuur – zie het lied van R.E.M., I Am Superman. De iconografie van Superman is het onderwerp geweest van mash-ups in fanfictie, kunst, muziek, mode en film.

Er is bezorgdheid geweest over de impact van houders van intellectuele eigendomsrechten die kritisch werk willen censureren. De Argentijns-Chileense schrijver Ariel Dorfman klaagde erover dat Disney met een beroep op het auteursrecht probeerde zijn werk, How to Read Donald Duck: Imperialist Ideology in the Disney Comic, te censureren.

In de Verenigde Staten is de Organization of Transformative Works opgericht om fanfictie te helpen ondersteunen en verdedigen tegen te ver doorgevoerde aanspraken op intellectueel eigendom. De groep “gelooft dat fanwerken creatief en transformatief zijn, kern fair uses, en zal daarom pro-actief zijn in het beschermen en verdedigen van fanwerken tegen commerciële exploitatie en juridische uitdagingen”.

In een dergelijke visie is de Man van Staal niet slechts een commerciële franchise – Superman is van ons allemaal. Zelfs de Justice League zou gerechtigheid in intellectueel eigendomsrecht moeten omarmen.