We hebben de neiging slijm pas op te merken als het abnormaal is en het kleverige vocht uit openingen wordt gestoten. Maar eigenlijk is het verbazingwekkend spul. Elk moment van ons leven beschermt slijm onze inwendige organen, waaronder de geslachtsorganen en de darmen. Maar hier concentreren we ons op de luchtwegen.

Wat is slijm?

Slijm bestaat voor 95% uit water, 3% eiwitten (waaronder mucine en antilichamen), 1% zout en andere stoffen. Mucinedruppeltjes absorberen water en zwellen binnen drie seconden na het loslaten van de slijmklieren honderden keren in volume op. Mucusstrengen vormen kruisverbindingen, waardoor een kleverige, elastische gel ontstaat.

De vaste gellaag fungeert als een fysieke barrière voor de meeste ziekteverwekkers en de constante spoelbeweging voorkomt de vestiging van bacteriële biofilms. Door de poriegrootte van het gelmaas kunnen kleine virussen er echter gemakkelijk doorheen dringen.

Anatomie van de luchtwegen

De beide neusholten samen hebben een oppervlakte van 150 vierkante centimeter, geholpen door benige plooien op hun zijwanden. Door de turbulente luchtstroom wordt 80% van de deeltjes hier gefilterd, zodat de hechtende eigenschappen van slijm van vitaal belang zijn.

De bloedstroom naar de neus varieert met de veranderende buitentemperatuur en werkt als een omgekeerde-cyclus airconditioner voor de longen.

Slijm wordt voortdurend geproduceerd (hoewel in mindere hoeveelheden tijdens de slaap) en meegevoerd. Het slijm draagt dode cellen en ander stof en puin met zich mee en komt in de maag terecht voor recycling.

Veel cellen die de luchtwegen bekleden hebben een lange, staart-achtige haar, cilia genoemd. De trilhaartjes slaan tien tot twaalf keer per seconde en stuwen het slijm met één millimeter per minuut voort.

De luchtwegen van de longen hebben ook trilhaartjes, die hard werken om het slijm tegen de zwaartekracht in omhoog te stuwen. Slijm uit de longen wordt soms “slijm” genoemd, en vervolgens “sputum” zodra het is uitgespuugd.

De neus produceert meer dan 100 milliliter slijm per dag en de longen produceren ongeveer 50 milliliter per dag.

Mucus en luchtwegaandoeningen

Mucus helpt bij het bestrijden van infecties wanneer witte bloedlichaampjes en antilichamen in de slijmfilm worden uitgescheiden. De hoeveelheid slijm en waterige vloeistof wordt verhoogd om infecties, irriterende stoffen of allergenen weg te spoelen.

Virussen die de cellen van het ademhalingsslijmvlies beschadigen, beschadigen ook de trilhaartjes, zodat een slapper slijmlaagje gemakkelijker wordt voortgedreven. Wanneer de trilhaartjes het gewoon niet kunnen bijbenen, zet het lichaam andere strategieën in, zoals hoesten, snuiten van de neus, niezen en de favoriet van elke ouder, de snotneus.

Chronische longaandoeningen zoals chronische bronchitis en cystische fibrose zorgen ervoor dat de slijmklieren zich drie tot vier keer meer vermenigvuldigen dan normaal, wat resulteert in viskeuzer slijm dat de trilharen niet gemakkelijk kunnen verwijderen.

Dehydratie en sommige medicijnen, zoals neusdecongestiva, verminderen de effectiviteit van trilharen door de slagfrequentie van de trilharen te verlagen.

Zelfs een frequente en herhaalde hoest kan de trilhaartjes vermoeien, wat leidt tot een tragere doorgang en een verhoogde kleverigheid van het slijm. Daarom hebben veel mensen na verkoudheid en hooikoorts een langdurige “post-nasal drip” hoest, omdat het slijm dat van achter uit de neusholte naar beneden is gedruppeld, niet wordt opgeruimd.

Zoutoplossingen (zoutoplossingen) verhogen de frequentie van de trilharen en hebben aangetoond baat te hebben bij aandoeningen van de luchtwegen, van sinusitis tot cystische fibrose.

Een ‘hoest op de borst’?

Er wordt vaak gedacht dat een vochtige hoest (op de borst) op een borstinfectie wijst. Maar bij jonge, gezonde mensen komt een slijmerig post-nasaal infuus vaker voor dan bronchitis of een borstontsteking.

Het is uiterst moeilijk te beoordelen of het sputum in de keel in de longen is ontstaan of van achter in de neusholte naar beneden is gedruppeld. En slijm dat in de buurt van de stembanden trilt, klinkt op de borst, ongeacht waar het vandaan komt.

Maar de timing van de hoest kan nuttig zijn voor de diagnose: een post-nasale druiphoest is erger bij het liggen en een tijdje na het opstaan uit bed in de ochtend.

Groen slijm

Een andere misvatting is dat groen slijm op een bacteriële infectie wijst en dus een antibioticumbehandeling vereist.

Een aantal onderzoeken heeft een slechte correlatie aangetoond tussen de kleur van het slijm en een significante infectie. De gele en groene kleuren zijn in feite afkomstig van witte bloedcellen (leukocyten) die de infectie bestrijden, maar zijn ook prominenter naarmate het slijm langer is “blijven hangen”. Dus ’s morgens kan sputum meer gekleurd zijn dan later op de dag.

De diagnose bacteriële infectie wordt gesteld wanneer er sprake is van een combinatie van symptomen en bevindingen, waarbij de slijmkleur niet het belangrijkste is.

Dit misverstand leeft helaas ook bij sommige huisartsen. Patiënten met groen sputum krijgen drie keer zo vaak antibiotica voorgeschreven als patiënten die helder sputum hoesten. Bij patiënten met een slechte hoest kwam dit voorschrift hun genezing echter niet ten goede.

Slijm kan kleurrijk spul zijn, variërend van helder tot geelgroen, maar ook oranje, bruin en grijs.

Oranje en bruin komt door de aanwezigheid van bloed in het slijm, in variabele concentraties en ouderdom. Dit bloed komt meestal uit de neus, als gevolg van een ontsteking, infectie of bijwerking van neusmedicatie, zonder een duidelijke bloedneus.

Bloedvlekken in het sputum van de longen kunnen wijzen op een ernstiger ziekte.

Melk en slijm

Velen menen dat melk en zuivelproducten de productie van extra slijm stimuleren en dus moeten worden vermeden bij mensen met hooikoorts en astma. Deze opvatting komt voort uit de kortstondige verandering in de consistentie van slijm en speeksel in de mond en keel.

Maar uit onderzoek blijkt geen verschil in gemeten slijmproductie. Een andere “geblindeerde” studie vergeleek identiek ogende zuivel- en sojaproducten en vond geen verschil in hoeveelheid of perceptie van slijm.

Spugen of doorslikken?

Ik krijg wel eens de vraag of het doorslikken van slijm geproduceerd bij een luchtweginfectie schadelijk is. Dat is het niet; gelukkig werkt de maag om de bacteriën te neutraliseren en de andere celresten te recyclen.

Sommige mensen melden wel een misselijk gevoel in de maag tijdens dergelijke infecties. Dit is waarschijnlijk eerder te wijten aan de lucht die wordt ingeslikt door het herhaaldelijk schrapen van de keel en de infectie zelf, dan dat er meer slijm in de maag terechtkomt.

Freelance journaliste en vertaalster Claire Dupré assisteerde bij de totstandkoming van dit artikel.