I Loves You, Porgy

Weinig artiesten hebben zo spectaculair gefloreerd terwijl ze zo afkerig waren van de platenindustrie, maar dan zijn er ook maar weinig zo getalenteerd geweest als Nina Simone. Het keerpunt in haar carrière was een afwijzing van het Curtis Institute of Music in 1951, waarvan ze later begreep dat het racistisch gemotiveerd was. Nina Simone – geboren als Eunice Kathleen Waymon – was een wonderkind en er was een fonds opgericht door mensen in haar geboorteplaats Tryon, North Carolina, om haar te helpen de eerste zwarte concertpianiste in de VS te worden. De verrassende afwijzing liet haar stuurloos achter en had geld nodig. Na verschillende legale baantjes nam Eunice een artiestennaam aan om ervoor te zorgen dat haar moeder, een methodistische dominee, er niet achter zou komen dat ze “muziek van de duivel” speelde in een bar in Atlantic City (Nina was een koosnaam die haar door een vriendje was gegeven; Simone kwam van de Franse actrice Simone Signoret). Na een eerste avond gospels te hebben afgewisseld met Bach, Czerny en Liszt in de Midtown Bar and Grill, kreeg Simone te horen dat ze voortaan zou moeten zingen als ze haar baan wilde behouden. Al snel bouwde ze een repertoire en een vaste aanhang op, wat leidde tot belangstelling van Bethlehem Records, die haar eerste album, Little Girl Blue, uitbracht. Een prachtig tedere versie van I Love You, Porgy werd opgenomen op aanraden van een vriend die het Billie Holiday had horen doen, en Simone’s vertolking kreeg al snel aandacht op de radio en werd in 1959 een verrassende top 20 hit in de VS. Simone gruwde van de vergelijkingen met Holiday. “Ik wilde niet in een hokje gestopt worden met andere jazz zangeressen omdat mijn muzikaliteit totaal anders was, en op zijn eigen manier superieur,” schreef ze in haar autobiografie, I Put a Spell on You. “Het was een racistisch iets: ‘Als ze zwart is, moet ze wel een jazz-zangeres zijn.’ Het verminderde me.”

My Baby Just Cares for Me

De deal die Simone sloot met Bethlehem Records was kortzichtig. Ze gaf de rechten op al haar vroege opnamen weg in ruil voor 3.000 dollar, wat in die tijd waarschijnlijk een hoop geld leek. Dat gebrek aan vooruitziendheid zou haar een fortuin kosten, en het zou niet de laatste keer zijn dat ze blijk gaf van een gebrek aan financieel inzicht. Nadat Simone haar fout had ingezien en naar Colpix Records was gegaan, bracht Bethlehem een in elkaar geflanst tweede album uit – Nina Simone and Her Friends – maar het was pas in 1987, toen My Baby Just Cares for Me in Europa explodeerde, dat ze echt geld in het laatje kreeg. Dat gezegd hebbende, de publiciteit – het lied werd gebruikt in een parfumreclame – bracht Simone bij een nieuw publiek en stelde haar in staat om alleen te werken wanneer dat nodig was, tot haar dood in 2003. (Ze nam nog maar één studioalbum op, A Single Woman, in 1993). Het is verbazingwekkend dat My Baby Just Cares for Me zo lang relatief obscuur wist te blijven, gezien hoe goed het is, met een verbluffend virtuoze pianosolo die de perfecte samensmelting is van haar klassieke training en jazzimprovisatie, terwijl haar droevige timbre, afgezet tegen een trots verhaal en over het algemeen opgewekte stemming, een vreemde paradox creëert. Zoals op het prachtige He Needs Me, is er een gevoel dat het hele idee over haar minnaar volledig op een waanvoorstelling gebaseerd zou kunnen zijn.

Mississippi Goddam

Met standards in haar repertoire zoals Work Song die het slopende zwoegen van de kettingbende oproepen, was het duidelijk dat Simone’s sympathieën in het begin van de jaren ’60 bij de burgerrechtenbeweging lagen, maar een zelfgeschreven protestlied als reactie op een koelbloedige moord deed haar in 1964 als boegbeeld naar voren komen. Burgerrechtenactivist Medgar Evers was het jaar daarvoor vermoord door een lid van de White Citizens’ Council, evenals de bomaanslag op de 16th Street Baptist kerk in Birmingham, Alabama, waarbij vier jonge meisjes werden gedood. Mississippi Goddam is een gefrustreerde oproep tot actie, een pleidooi voor genade, een recalcitrante kreet van verzet en een boze stem van de rede die schreeuwt tegen de meest onhoudbare en onrechtvaardige situaties. Hoewel Simone veel bewondering had voor Martin Luther King, was zij het niet noodzakelijk eens met zijn doctrine van passieve gerechtigheid. “Zie je het niet, voel je het niet in de lucht?” jammert ze, “Ik kan de druk niet veel langer aan!”. Mississippi Goddam was controversieel, niet in de laatste plaats vanwege het gevloek in de titel. “We brachten het uit als single en het verkocht goed, behalve in het zuiden waar we problemen hadden met de distributie,” schreef Simone. “Het excuus was godslastering – Goddam! – maar de echte reden was duidelijk genoeg.”

Sinnerman

De oorsprong van Sinnerman (of Sinner Man voordat Simone de spaties wegliet) is niet eenduidig, sommigen beweren dat de traditionele Afro-Amerikaanse spiritual zijn leven begon als een Schots volksliedje. De vroegst bekende opgenomen versie is die van Les Baxter uit 1956, hoewel Simone het lied vrijwel zeker heeft opgepikt uit haar kerk, waar zij van jongs af aan pianiste was. Haar versie, halverwege de jaren zestig live opgenomen in New York voor haar album Pastel Blues, is de bepalende versie geworden, die vanwege de dramatiek is gebruikt in een groot aantal films, waaronder Inland Empire van David Lynch, en die ook is geremixt door Felix da Housecat en gesampled door Kanye West en Talib Kweli op Get By van laatstgenoemde (West is geen onbekende als het gaat om het samplen van Simone, want hij werd al eens berispt toen hij het schrijnende Strange Fruit gebruikte als basis om te schelden op zijn alimentatie). Sinnerman is een van haar handelsmerken geworden, en luisterend naar de 11 minuten hartverscheurende ritmes, spanning en sensatie en de geïnspireerde momenten van spontane inventiviteit, is het niet moeilijk te begrijpen hoe zij de bijnaam High Priestess of Soul heeft gekregen. Simone trad in de jaren 60 vaak op in New York, en haar droom om in Carnegie Hall te spelen werd in 1963 werkelijkheid, op één voorbehoud na: ze was er niet om haar geliefde Bach te spelen.

I Put a Spell on You

Simone schreef niet veel van haar eigen songs, maar – als een van de beste vertolkers van andermans deuntjes – was dat ook nauwelijks nodig. Neem Screamin’ Jay Hawkins’ I Put a Spell on You, geschreven in 1956. “Ik was gewoon een normale blueszanger. Ik was gewoon Jay Hawkins,” zei de componist. “Het viel allemaal op zijn plaats. Ik ontdekte dat ik meer kon doen dan een liedje vernietigen en het doodschreeuwen.” Het is een uiterst plezierige, zij het ietwat schokkende, voodoo wals met wat sinister geblaf als Hawkins het op zijn oorlogszuchtige manier uitvoert. Tenminste, zo klinkt het vergeleken met Simone’s versie, die gladder is dan een gepolijste paleisvloer. De wervelende koperblazers aan het begin, gevolgd door Simone’s diepe altsnik, en dan die onweerstaanbare, zweverige glissando’s kunnen niet anders dan je bij elke luisterbeurt het gevoel geven dat je iets klassieks aan het aanschouwen bent. I Put a Spell on You glijdt moeiteloos door je oor, en voor je het weet heeft het je precies waar het je hebben wil.

Feeling Good

Simone had er misschien een hekel aan om een jazzmuzikant genoemd te worden, maar het is moeilijk om de big-band oomph te ontkennen van Feeling Good, misschien wel haar meest geliefde nummer. Het kwam voort uit de musical The Roar of the Greasepaint – The Smell of the Crowd van het jaar daarvoor, geschreven en uitgevoerd door Anthony Newley met tekst van Leslie Bricusse. Simone en producer Hal Mooney uit Brooklyn begonnen het tinkelende intro te verwijderen zodat alleen haar naakte stem overbleef, en bouwden een enorme spanning op voordat ze die loslieten met een fusillade van bombastisch koper. De rest van het nummer, met zijn staccato piano als contrapunt, is al even onweerstaanbaar. Simone’s Feeling Good was nog zo’n nummer dat profiteerde van herhaalde plays op een jaren ’80-reclame (dit keer voor wasverzachter) en sindsdien is het een aantal keer gesampled door hiphopartiesten, waaronder Kanye West, voor New Day op het Watch the Throne-album met Jay Z. Afgezien van het gebruik van een megafoon, waren Muse trouw aan Simone’s arrangement toen ze het in 2001 coverden, een uitvoering die door de lezers van NME in 2010 werd uitgeroepen tot beste coverversie aller tijden, wat Muse hopelijk in verlegenheid heeft gebracht.

Four Women

Simone’s interpretaties van bestaande nummers waren zo nadrukkelijk dat andere artiesten vaak haar versie zouden stelen in plaats van die van de oorspronkelijke vertolker. David Bowie gaf toe dat hij voor zijn album Wild Is the Wind geïnspireerd was om een versie van het titelnummer op te nemen nadat hij Simone in 1975 in Los Angeles had ontmoet, terwijl Jeff Buckley’s Lilac Wine griezelig wegglijdt in het door de zangeres gekozen metrum. Weinig artiesten hadden echter het lef om haar eigen compositie Four Women te coveren, zo onnavolgbaar is het. Op een grimmige, mid-tempo groove, stelt ze ons vier sterke vrouwen van kleur voor: Tante Sarah, Safronia, Sweet Thing en Peaches, die zichzelf beschrijven in de eerste persoon en hun persoonlijke leed overbrengen. Safronia, bijvoorbeeld, zingt: “Mijn vader was rijk en blank / hij dwong mijn moeder op een nacht laat.” Het is een vreemd lied gezien de structuur, en zonder refrein is de eenvoud ervan kippenvel opwekkende effectief. Simone was verbijsterd dat sommige critici haar beschuldigden van raciale stereotypering ondanks haar statuur als activiste; Tante Sarah zegt dat haar haar “wollig” is, en sommigen vonden dat haar een tante maken binnen het tante Jemima mammy archetype viel. “Zwarte vrouwen wisten niet wat ze wilden, omdat ze werden gedefinieerd door dingen die ze niet in de hand hadden,” zei Simone uitdagend. “En totdat ze het vertrouwen hadden om zichzelf te definiëren, zouden ze voor altijd in dezelfde puinhoop vastzitten – dat was het punt dat het lied maakte.”

I Ain’t Got No / I’ve Got Life

Simone nam ongeveer evenveel live-albums op als ze in de studio maakte, en sommige waren een mengeling van die twee. Voor een performer zo bedreven als ze was met bijna telepathische muzikale kameraden als Al Shackman, veronderstel je dat de one-take aard van het live werk haar goed zou bevallen. Nuff Said is speciaal omdat het werd opgenomen op de Westbury Music Fair drie dagen na de moord op Dr King, en als zodanig vangt het de rauwe emoties, de schok en de collectieve samenkomst die de tragedie met zich meebracht – de show bevatte het eerbetoon Why? (The King of Love is Dead), geschreven door Simone’s bassist, Gene Taylor, kort nadat hij het nieuws had gehoord. Een ander nummer dat een maand later in de studio werd opgenomen – of eigenlijk twee nummers uit de musical Hair die aan elkaar werden geschoven – geeft ook heel goed de stemming van 1968 weer. Ain’t Got No / I’ve Got Life is een vrolijk hippie-anthem dat de utopische waarden van het langverwachte beloofde land viert. “Zoals de meeste nummers van Hair, had het gemakkelijk snel vergeten kunnen worden,” schreef Robert Dimery in 1,001 Songs You Must Hear Before You Die. “De opname in het serieuze ‘Nuff Said!’ is op het eerste gezicht verrassend, maar in Simone’s handen krijgt de roep om vrijheid een hardere toon voor burgerrechten, in overeenstemming met de andere nummers, terwijl het er toch in slaagt de vrolijke stemming te behouden.” Het bereikte nummer 2 in de UK singles charts.

To Be Young, Gifted and Black

Een ander lied dat de stemming eind jaren 60 ving was I Wish I Knew How it Would Feel to be Free, aangenomen als het officieuze volkslied van de burgerrechtenbeweging toen het gezongen werd door Simone vijf jaar voordat het gecoöpteerd werd door Barry Norman en de BBC’s Film … serie. In 1969 ging ze nog een stap verder en nam een liedje op dat ze zelf had geschreven – To Be Young, Gifted and Black – vernoemd naar een onvoltooid toneelstuk van haar vriendin Lorraine Hansberry, die de eerste zwarte schrijfster was die een Broadway-show had gewonnen. Simone zei dat Hansberry, die op 34-jarige leeftijd aan kanker overleed, haar inspiratiebron was, omdat hij haar had gedwongen de zwarte beweging serieus te nemen. De tekst kon niet minder dubbelzinnig of positiever zijn: “In the whole world you know / There are a billion boys and girls / Who are young, gifted and black / And that’s a fact!” Het opbeurende gospelnummer zal misschien bij velen weerklank hebben gevonden, maar nadat Simone in 1971 Amerika verliet voor een wereldreis die tot het einde van haar dagen duurde, sprak ze haar verontrusting uit over het feit dat de burgerrechtenbeweging schijnbaar de weg kwijt was en was overgenomen door disco. Het is geen toeval dat haar opnamecarrière rond deze periode begon af te nemen.

Baltimore

Simone zou zes jaar wachten voordat ze weer een studio-album opnam en toen ze dat eindelijk deed, wees ze het af vanwege haar gebrek aan betrokkenheid bij de arrangementen, ondanks het feit dat het universeel lovende kritieken kreeg. Opgenomen met producer Creed Taylor in Brussel, is het elegische Everything Must Change herkenbaar voor Simone, maar op andere nummers begeeft ze zich op onbekend terrein, waaronder een Hall and Oates cover (Rich Girl) en een op reggae geïnspireerd Randy Newman nummer voor dit titelnummer. De zangeres zelf was op haar hoede om in een hokje gestopt te worden en hier rekt ze zich uit om nog meer terrein te bestrijken, ook al klinkt het alsof ze helemaal niet veel rekt. Na Baltimore stagneerde Simone’s opnamecarrière, met weinig anders om aan de canon toe te voegen, hoewel het er niet toe doet als er zo’n rijkdom aan geweldig materiaal is opgenomen over het beste deel van twee decennia.