De dood, zoals we allemaal weten, hoort bij het leven. Maar dat was niet zo voor de eerste mensen.

Het is gemakkelijk om dit te vergeten als we de Genesisverhalen lezen over de Hof van Eden, de zondeval en de daaropvolgende verdrijving van Adam en Eva. Het is gemakkelijk omdat Eva zelf, in het verslag van de verzoeking in de hof, de mogelijkheid van de dood opwerpt in haar gesprek met Satan in Genesis 3. En voor zowel moderne als oude lezers lijkt die mogelijkheid later in het hoofdstuk werkelijkheid te worden, wanneer God Adam beveelt: “Want gij zijt stof en tot stof zult gij wederkeren.”

Maar wanneer sterft Adam werkelijk? Niet in Genesis 4, wanneer Adam en Eva, na de broedermoord op Kaïn, een derde zoon baren, Seth. We kunnen aannemen dat deze nieuwe geboorte minstens twee decennia na de geboorte van hun eerste kinderen plaatsvond, omdat Kaïn en Abel worden afgebeeld als volwassen mannen op het moment van de moord op Abel. En Genesis 5:3 vertelt ons precies wanneer in Adams leven hij zijn derde zoon verwekte: op 130-jarige leeftijd.

Op dat moment waren er genoeg mensen geweest voor de stichting van de eerste stad door Kaïn (Genesis 4:17). Sindsdien zijn er vijf generaties van Kaïn afgestamd, waaronder de stichters van de nomadische herders, de eerste bespeler van de “lier en de rietpijp,” en de eerste smeden van “instrumenten van brons en ijzer” (Genesis 4:20-22).

Het begin van de menselijke beschaving was goed op gang gekomen. Het had tenminste één stad; het had de kunsten (de lier en de rietpijp); het had oude technologie (“instrumenten van brons en ijzer”); en het had al economische variatie, met sommigen levend als nomadische veehoeders en anderen wonend in steden. En Adam was in zekere zin nog in de bloei van zijn leven: hij verwekte kinderen en had nog honderden jaren te leven.

Het doodvonnis waaraan de mensheid was onderworpen, moest nog worden voltrokken. Natuurlijk was er één dood geweest, die van Bel. Maar dit was een onnatuurlijke dood, door de verraderlijke handen van zijn broer, zoals de Joodse filosoof Leon Kass opmerkt in zijn filosofische herlezing van Genesis, The Beginning of Wisdom. Bovendien leek de mogelijkheid van dood door geweld “beperkt tot de lijn van Kaïn,” wiens nakomeling, Lamech een man doodt omdat hij hem verwondt (Genesis 4:23), zoals Kass opmerkt. Als de lijn van Kaïn verdoemd was, hadden Adam en Eva misschien reden om te hopen op een nieuw begin met Seth, suggereert Kass.

De eerste mensen hadden nog geen ervaring met de dood door een natuurlijke oorzaak.

Misschien sluimerde de vreselijke profetie die God uitsprak wel in het achterhoofd van Adam en Eva, maar zouden zij die niet echt hebben begrepen. “Zoals ik hem heb voorgesteld, mist de oorspronkelijke mens … voldoende zelfbewustzijn om deze profetie werkelijk te begrijpen; een eenvoudig-denkende ziel zou de dood niet kunnen kennen. Sterven’ zou voor hem hoogstens een vaag soort slechtheid inhouden, of misschien alleen maar de afwezigheid of het verlies van alles wat aanwezig is,” schrijft Kass.

Adam zou nog 800 jaar leven na de verwekking van Seth – waarschijnlijk meer dan voldoende tijd om een nieuwe lijn van nakomelingen te zien opbloeien, zonder de moorddadige neigingen van de nakomelingen van Kaïn, want Genesis vermeldt geen moorden door degenen die van Seth afstammen.

Toen gebeurde het onvoorstelbare. Genesis 5:4 beschrijft de gebeurtenis: “Adam leefde negenhonderddertig jaar; toen stierf hij.”

Dit detail verbaast lezers vandaag de dag nauwelijks. Maar in die tijd moet het een schokgolf door de menselijke beschaving hebben veroorzaakt: dit was de eerste natuurlijke doodsoorzaak ter wereld. En, ongelooflijk, het gebeurde bijna een millennium in de menselijke geschiedenis. Bovendien, iedereen die dacht dat dit een bizar ongeluk van de natuur was, werd al snel van die noties ontdaan. Binnen een eeuw na Adams dood, stierf ook zijn favoriete zoon Seth. (Gebaseerd op de chronologie van Genesis 5:6-7, was Seth 912 jaar oud). “De dood van Adam en Seth moet de verwachtingen van de mensen hebben verbrijzeld en hen aan het wankelen hebben gebracht,” schrijft Kass.

Dan, plotseling, is de dood overal. Het is gemakkelijk om het te missen, want wat volgt in Genesis 5 is een serie genealogieën – het soort telefoonboek lectuur dat slaapverwekkend is en je ogen doet verstijven. Maar elke mini genealogie eindigt abrupt met een harde herinnering aan de nieuwe realiteit die is ingezonken:

Toen Enosj negentig jaar oud was, verwekte hij Kenan. Enosj leefde achthonderd en vijftien jaar nadat hij Kenan had verwekt, en hij had nog andere zonen en dochters. Enosj leefde negenhonderdvijf jaar; daarna stierf hij (Genesis 5:9-11).

In feite wordt de genealogie van Genesis 5 nog zes keer onderbroken door de zinsnede “daarna stierf hij”. Zoals een Schriftgeleerde heeft geschreven: “Geen lezer van Genesis 5 … faalt onder de indruk te zijn van de steeds terugkerende zin ‘En hij stierf;’ die kaal en nadrukkelijk de vermelding voor elk van deze antediluvianen afsluit. De hele beweging van de regelmatige vorm van deze mededelingen is in de richting van de dood” (David Clines, The Theme of the Pentateuch, zoals geciteerd in Bibliotheca Sacra in juli-sept. 1991).

Het leven heeft nu een eindpunt. En, opmerkelijk genoeg, komt dat eindpunt steeds dichterbij, wat een zekere urgentie toevoegt aan deze “genealogie van de dood,” zoals ze genoemd wordt. Adam leefde 930 jaar. Seth miste dat met bijna twee decennia en zijn zoon, Enosh, leefde 905 jaar, wat minder is dan de 912 van zijn vader. Hoewel sommige levensjaren er weer bovenop komen, is de trend neerwaarts: tegen de tijd dat we bij Lamech komen, is de levensduur teruggebracht tot 777 jaar.

De boodschap van Genesis 5 – een die gemakkelijk gemist kan worden temidden van de genealogieën – is de realiteit van de dood die het gevolg is van de eerste zonde. Maar dit is niet het einde van het verhaal in deze eerste hoofdstukken. De duisternis die over deze genealogieën hangt, wordt doorbroken door één straaltje hoop. Het gebeurt tijdens de vijfde generatie vanaf Seth en het betreft een antediluviaan genaamd Henoch:

Toen Henoch vijfenzestig jaar oud was, verwekte hij Methusalem. Driehonderd jaar lang wandelde Henoch met God nadat hij Methusalem had verwekt, en hij had nog meer zonen en dochters. Het hele leven van Henoch was driehonderdvijfenzestig jaar. Henoch wandelde met God, en hij was er niet meer, want God nam hem (Genesis 5:21-24).

Zoals een Schriftgeleerde heeft opgemerkt, eindigt deze genealogie niet met het bekende overlijdensbericht “…toen stierf hij.” In plaats daarvan wordt ons verteld dat Henoch, die “met God wandelde”, een ander lot was beschoren: “God nam hem.” Traditioneel worden deze verzen zo opgevat dat Henoch door God van deze aarde werd verwijderd voordat hij stierf, vermoedelijk om hem in het paradijs te plaatsen.

Maar de heerschappij van de dood gaat door. Henochs zoon sterft, evenals zijn kleinzoon. Er is hoop temidden van dit alles, maar er zal een andere, veel schokkender dood voor nodig zijn om zijn heerschappij te beëindigen en de hoop van Henoch uit te breiden tot ons allen: de dood van de vleesgeworden God, Jezus Christus.