• Chickenpox is meestal gemakkelijk te herkennen aan de karakteristieke uitslag van kleine blaasjes.
• Chickenpox is meestal een milde en kortdurende ziekte bij kinderen
• Volwassenen lopen een groter risico op ernstige waterpokken.
• Chickenpox in zwangerschap brengt bepaalde risico’s met zich mee.
• Het krijgen van gordelroos is een langdurig gevolg van waterpokken.
• Er bestaat een antiviraal geneesmiddel dat kan worden gebruikt om de ernst en de duur van een waterpokkenaanval te verminderen in bepaalde ernstige gevallen en onder speciale omstandigheden zoals bij immuunonderdrukte personen.
• Een vaccin tegen waterpokken is nu in de handel verkrijgbaar.

Beschrijving

Kippenpokken (varicella) komt wereldwijd voor als kinderziekte, die vier tot vijf dagen duurt en de kenmerken heeft van koorts en een wijdverspreide huiduitslag van kleine blaasjes (vesikels), meestal verdeeld over de borst, de rug en het gezicht met weinig blaasjes op de armen en de benen.

Soms kan de ziekte ernstiger zijn, waarbij inwendige organen worden aangetast, zoals de longen en de lever. Een persoon kan in zijn leven maar één keer waterpokken krijgen. Als de persoon eenmaal hersteld is van waterpokken, is hij zijn leven lang immuun voor waterpokken. Het virus dat waterpokken veroorzaakt, behoort echter tot de familie van de herpesvirussen en net als andere leden van deze familie, verlaat het virus na genezing van de initiële infectie de gastheer nooit echt, maar “verbergt” het zich in een latente toestand die geen ziekte veroorzaakt in bepaalde zenuwcellen. Dit “latente” virus veroorzaakt geen ziekte totdat het wordt “gereactiveerd” door een aantal verschillende factoren zoals stress, ondervoeding en ouderdom. Het gereactiveerde virus zal ziekte veroorzaken, maar in een andere vorm dan de eerste infectie. In het geval van waterpokken veroorzaakt de reactivering van het virus vele jaren na een waterpokkenaanval gordelroos. Gordelroos is een band van pijnlijke blaasjes die beperkt blijven tot één huidgebied.

Oorzaak

Waterpokken is de ziekte die optreedt wanneer iemand voor het eerst wordt besmet met het varicella-zoster-virus, VZV, ook bekend als humaan herpesvirus type III. Tijdens de eerste (primaire) infectie kan het virus zich over het hele lichaam verspreiden – dat blijkt uit de verspreiding van de uitslag over het hele lichaam.

Zoals zijn verwant het herpes simplex virus, blijft het varicella-zoster virus de rest van het leven in een persoon aanwezig. Het virus sluimert in zenuwcentra in de wervelkolom.

Vogelpokken kan voorkomen bij iedereen die de ziekte nog niet eerder heeft gehad. Gordelroos kan alleen voorkomen bij iemand die al eerder waterpokken heeft gehad.

Het varicella-zoster-virus is aanwezig in de keelafscheidingen van een persoon vlak voor of vlak na het ontstaan van de waterpokkenuitslag. Deze afscheidingen kunnen als door de lucht verspreide druppeltjes een andere persoon bereiken. Ook de huidblaasjes van waterpokken en gordelroos bevatten besmettelijke virussen, die bijvoorbeeld via de vingers in de neus of mond van een andere persoon kunnen terechtkomen. Als u oog in oog staat met iemand die waterpokken heeft, loopt u een risico op besmetting. Zelfs als u enige tijd in dezelfde ruimte verblijft als iemand met waterpokken, loopt u al een risico.

Het grootste risico is verbonden aan het wonen in hetzelfde huishouden als een persoon met waterpokken, en negen van de 10 mensen die nog niet eerder waterpokken hebben gehad, zullen de ziekte onder deze omstandigheden oplopen.

Gordelroos (een aandoening die ook bekend staat als “herpes zoster” of “zoster”) is het gevolg van reactivering van het VZV-virus in een van deze spinale zenuwcentra; het virus verplaatst zich via een zenuw en de vertakkingen daarvan naar de huid, waar het zich vermenigvuldigt en blaasjes veroorzaakt in het gebied dat gewoonlijk door de zenuw wordt gevoed. Bij gordelroos is er dus sprake van een huidgebied dat door één gevoelszenuw wordt “omsloten” (het huidgebied wordt ook wel een dermatoom genoemd). De dermatoom die bij een gordelroosaanval vaak worden aangetast, zijn die op de borst, de buik of het gezicht. Bij een individu wordt slechts één dermatoom tegelijk getroffen.

Terwijl gordelroos op elke leeftijd kan voorkomen, treedt het meestal op bij ouderen, waarschijnlijk omdat het “geheugen” van het immuunsysteem voor het virus na verloop van tijd minder wordt en het immuunsysteem het latente virus daardoor niet meer effectief onder controle kan houden. Iedereen wiens immuunsysteem gecompromitteerd is, verliest ook het vermogen om het virus onder controle te houden, bijvoorbeeld immuuncontrole kan worden veroorzaakt door stress, slechte voeding, immuunsuppressie veroorzaakt door medicijnen en bij transplantatiepatiënten of HIV-infectie.

Symptomen

Een lichte hoofdpijn, matige koorts en een onwel gevoel begint meestal een dag of wat
voordat de uitslag verschijnt. Bij volwassenen kunnen deze voorverschijnselen ernstiger
zijn, met griepachtige spierpijnen. De huiduitslag verschijnt aanvankelijk als rozeachtige bultjes
van enkele millimeters doorsnee, meestal ergens op de romp.

Binnen enkele uren veranderen de bultjes in jeukende blaasjes met daarin een heldere vloeistof (blaasjes). De blaasjes breken vrij snel af en korsten (scab), maar een nieuwe oogst blaasjes verschijnt net als de vorige oogst begint te korsten. Typisch worden 250 tot 500 blaasjes gevormd.

Bij waterpokken is de uitslag het dichtst op de romp (borst en buik), met minder blaasjes op het
gezicht en de ledematen.

De blaasjes op de hoofdhuid kunnen gepaard gaan met gezwollen lymfeklieren
achter in de nek. Naast de huidblaasjes komen ook blaasjes voor in de
mond en keel, onder de oogleden en in de genitale en anale openingen.
Op deze natte oppervlakken hebben de blaasjes de neiging af te breken tot zweren en kunnen ze behoorlijk
pijnlijk zijn.

Een gevolg hiervan is dat slikken moeilijk kan zijn. De blaasjes
houden gewoonlijk op met verschijnen tegen de vijfde dag van de uitslag, en de meeste blaasjes zijn
korstig tegen de zesde dag.

Weliswaar is waterpokken meestal een milde ziekte bij kinderen, maar er zijn een aantal
mogelijke complicaties:

• Omdat de uitslag erg jeukt en kinderen niet anders kunnen dan krabben, is de meest voorkomende complicatie infectie van de blaasjes door bacteriën; dit staat bekend als secundaire infectie. Bij secundaire infectie wordt de huid rood en produceren de blaasjes pus. In ernstigere gevallen dringt de infectie door tot in de weefsels onder de geïnfecteerde huid, waardoor zwelling ontstaat. Terwijl de waterpokkenuitslag geen littekens veroorzaakt, kan een secundaire huidinfectie wel littekens achterlaten. Een stijgende temperatuur kan een waarschuwingsteken zijn van een ernstige secundaire bacteriële infectie die in de bloedbaan is terechtgekomen.
• Een ander type ernstige complicatie (hemorragische waterpokken) openbaart zich door bloedingen in de blaasjesplaatsen.
• Vogelpokkenpneumonie is een ernstige complicatie die optreedt wanneer zich blaasjes vormen in de longen, en zich openbaart door kortademigheid en hoesten.
• Ecefalitis door waterpokken is een complicatie bij ongeveer 1 op de 1.000 gevallen van waterpokken. Het treedt meestal op tegen het einde van de ziekte. Kinderen worden vaak getroffen door evenwichtsverlies, waardoor ze waggelend gaan lopen. Dit gaat vaak gepaard met onwillekeurige bewegingen van de ogen. Andere tekenen van encefalitis zijn persoonlijkheidsveranderingen, prikkelbaarheid of slaperigheid, die in ernstige gevallen tot bewustzijnsverlies kunnen leiden.

Prevalentie

Chickenpox komt overal ter wereld voor. De ziekte komt iets minder vaak voor in de tropen en meer mensen in deze streken bereiken de volwassen leeftijd zonder waterpokken te hebben gehad. In andere delen van de wereld lijkt de ziekte zich gemakkelijker te verspreiden in de koelere maanden en zijn er meer besmettingen in de winter en het voorjaar.

De meeste kinderen (drie van de vier) krijgen waterpokken tegen de tijd dat ze negen of tien jaar oud zijn en de meeste mensen zullen waterpokken hebben gehad tegen de tijd dat ze volwassen zijn. Ongeveer één op de zeven mensen die waterpokken hebben gehad, krijgt tijdens zijn leven gordelroos. Het risico op gordelroos neemt gestaag toe na de leeftijd van 50 jaar.

Verloop

Het duurt meestal ongeveer 14 dagen vanaf het moment dat mensen worden blootgesteld aan het varicella-zoster-virus tot het moment dat ze symptomen ontwikkelen, maar deze periode kan zo kort zijn als 10 dagen of zo lang als 21 dagen. De eerste symptomen (koorts, hoofdpijn) kunnen 24 tot 36 uur vóór de uitslag beginnen.

De koorts zou een paar dagen voor de uitslag moeten verdwijnen, en de uitslag zelf duurt meestal minder dan een week (de laatste korstjes vallen er na 10 dagen af).

Risicofactoren

In het algemeen hebben kinderen de minste kans op complicaties van waterpokken. Baby’s jonger dan een jaar zijn kwetsbaarder, en vanaf de puberteit zijn tieners en volwassenen vatbaarder voor ernstige waterpokken en de complicaties daarvan.

Bepaalde groepen mensen lopen een bijzonder risico op ernstige waterpokken:

• Een baby die geboren wordt uit een moeder die zelf waterpokken krijgt in de periode van vijf dagen voor tot twee dagen na de bevalling, is zeer kwetsbaar. Dit komt doordat de moeder nog geen beschermende immuniteit heeft gevormd en deze nog niet aan de baby heeft doorgegeven voordat deze besmet is. Speciale en dringende behandeling is aangewezen voor pasgeborenen die door hun moeder aan waterpokken zijn blootgesteld.
• Chickpox in de eerste 20 weken van de zwangerschap kan heel soms (één tot twee procent van de gevallen) schade veroorzaken aan de zich ontwikkelende foetus. De soorten afwijkingen die kunnen optreden, hebben betrekking op de huid (littekenvorming), de ledematen (verkorting), de hersenen (mentale retardatie) en de ogen (blindheid).
• Bovendien vormt waterpokken in elk stadium van de zwangerschap een groot risico voor de moeder, met name voor een waterpokkenpneumonie.
• Kinderen en volwassenen met een verzwakt immuunsysteem lopen een bijzonder risico op waterpokken. Voorbeelden van aandoeningen die het immuunsysteem aantasten zijn leukemie, lymfeklierkanker en HIV/AIDS. Sommige geneesmiddelen, zoals hoge doses prednison voor ernstige astma, artritis of nierziekten, tasten het immuunsysteem aan. Immuungecompromitteerde mensen hebben kans op een dichte huiduitslag, schade aan inwendige organen (zoals longontsteking of hepatitis), op hemorragische waterpokken en op een langdurig verloop van de ziekte. Waterpokken is niet zelden dodelijk bij immuungecompromitteerde mensen.

Wanneer naar de dokter

Ga naar de dokter als:

• U of uw kind zijn immuungecompromitteerd en zijn blootgesteld aan iemand met waterpokken, of vertonen tekenen van waterpokken
• Uw pasgeborene of baby jonger dan één jaar is blootgesteld aan iemand met waterpokken, of vertoont tekenen van waterpokken, vooral als de moeder de infectiebron is
• U bent zwanger en bent blootgesteld aan iemand met waterpokken (vooral als u weet dat u geen waterpokken hebt gehad) of u vertoont tekenen van waterpokken
• U bent volwassen en krijgt tekenen van waterpokken
• Een kind of volwassene met waterpokken ontwikkelt kortademigheid, hoesten, sufheid of verwardheid, bloed in de urine of andere onverwachte klachten
• Een kind of volwassene met waterpokken ontwikkelt huidproblemen zoals een zich uitbreidende roodheid of pus of een zwelling of bloeding in de huid.

Voorbereiding bezoek

Als u of uw kind waterpokken heeft, informeer dan de receptioniste van uw arts bij het maken van een afspraak, zodat voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen om te voorkomen dat andere patiënten die risico lopen, worden blootgesteld.

Diagnose

Waterpokken is meestal een gemakkelijk herkenbare ziekte door de kenmerkende uitslag van blaasjes. Laboratoriumonderzoek is daarom niet vaak nodig. Bij twijfel kan het virologielaboratorium sneltesten doen op vocht dat met een klein naaldje en spuitje uit een blaasje wordt verkregen of op celmateriaal dat wordt verkregen door de ruwe onderkant van een blaasje te swabberen.

In situaties van blootstelling aan waterpokken is de wetenschap dat iemand zeker eerder waterpokken heeft gehad zeer nuttig om te beslissen welke maatregelen eventueel moeten worden genomen. Vaak is deze informatie niet bekend of onjuist (bijvoorbeeld wanneer volwassenen zich proberen te herinneren of zij als kind waterpokken hebben gehad). Wanneer een risicodrager aan waterpokken is blootgesteld, kan met een bloedtest worden nagegaan of hij antilichamen tegen het varicella-zoster-virus heeft. De aanwezigheid van antistoffen zou betekenen dat zij in het verleden waterpokken hebben gehad en dat zij dus geheel of gedeeltelijk (in het geval van immuungecompromitteerden) beschermd zijn tegen waterpokken.

Behandeling

Home

Gebruik geen aspirine- of ibuprofenbevattende geneesmiddelen bij personen met waterpokken. Aspirinegebruik wordt in verband gebracht met een zeldzame maar fatale vorm van encefalitis (syndroom van Reye) bij kinderen met waterpokken. Ibuprofengebruik is recent in verband gebracht met een zeer gevaarlijke vorm van kruipende weefselinfectie bij personen met waterpokken.

Milde gevallen van waterpokken bij kinderen kunnen worden behandeld met eenvoudige maatregelen om de symptomen onder controle te houden.

Voor jeuk

• Luikwarme baden
• Koude kompressen
• Calamine lotion
• Losse katoenen kleding

Om uitdroging te voorkomen

• Stimuleer kinderen om regelmatig te drinken.
• Indien nodig, pijnstillers toedienen om de pijn bij het slikken te verlichten.

Voorkomen van secundaire huidinfectie

• Vaak baden met water en zeep en de huid droogdeppen met een zachte handdoek; daarna schone onderkleding aantrekken.
• De vingernagels van kinderen schoon houden en kort knippen om schade door krabben tot een minimum te beperken.

Bij matige koorts en ongemak

Niet op aspirine gebaseerde anti-pyretica (koortsverlagende middelen) en analgetica (pijnstillers) zoals paracetamol of mefenaminezuur kunnen volgens de aanbevolen dosering worden gegeven. (Gebruik geen aspirine- of ibuprofen.)

Medicatie

Bij hevigere jeuk – bijvoorbeeld als deze de slaap belemmert – kan uw arts of apotheker anti-histamine-medicijnen aanbevelen, waarvan sommige ook een nuttige kalmerende werking hebben.

Alle ernstige huidinfecties moeten worden behandeld met antibiotica via de mond (antiseptische crèmes zijn onvoldoende effectief).

Als iemand met een zeer hoog risico aan waterpokken is blootgesteld (zoals kinderen met leukemie, pasgeborenen van moeders met waterpokken), kan hem via een intramusculaire injectie een immunoglobulinepreparaat (Varicella Zoster immuunglobuline of VZIG) worden gegeven om “onmiddellijke immuniteit” te verschaffen. Hoewel VZIG waterpokken niet kan voorkomen, tenzij het zeer vroeg na blootstelling aan een besmet persoon wordt toegediend, vermindert het wel de ernst ervan.

VZIG wordt bereid uit bloeddonaties van mensen met zeer hoge antilichaamniveaus in het bloed tegen het varicella-zoster-virus. In Zuid-Afrika wordt het geproduceerd door de bloedtransfusiedienst van Natal. Het is zeer schaars en dus alleen beschikbaar voor degenen met het hoogste risico.

Gelukkig is het antivirale middel acyclovir effectief en veilig voor de behandeling van waterpokken. (Het is hetzelfde geneesmiddel dat werkzaam is tegen herpes simplex-infecties.) Elke patiënt die risico loopt op ernstige waterpokken moet bij de eerste tekenen van de ziekte met acyclovir worden behandeld. Het kan veilig worden gebruikt, zelfs bij de allerkleinste baby’s. Het kan oraal worden toegediend, maar in ernstige situaties (zoals een waterpokkenpneumonie) kan het ook intraveneus worden toegediend.

Omwille van het sterk verhoogde risico op complicaties van waterpokken bij volwassenen, zelfs als ze gezond zijn, raden sommige deskundigen nu aan dat alle mensen ouder dan 18 jaar worden behandeld met acyclovir, bij voorkeur binnen 24 uur na het begin van de ziekte.

Acyclovir en nieuwe daarvan afgeleide geneesmiddelen kunnen ook enig nut hebben bij het verminderen van de symptomen bij gordelroos.

Hoewel men in principe de meeste geneesmiddelen tijdens de zwangerschap dient te vermijden, zijn er geen nadelige gevolgen voor de foetus gemeld bij de vele vrouwen die met acyclovir zijn behandeld. Daarom moet het zeer aanzienlijke risico voor de zwangere moeder de belangrijkste overweging zijn bij de beslissing of waterpokken tijdens de zwangerschap moeten worden behandeld.

Er is helaas nog geen bewijs dat behandeling met acyclovir de zich ontwikkelende foetus beschermt tegen schade die het gevolg kan zijn van infectie in de eerste helft van de zwangerschap.

In de adviesgesprekken wordt meestal niet aangeraden een zwangerschap af te breken vanwege waterpokken bij de moeder, omdat het risico voor de foetus klein en onvoorspelbaar is. De beslissing hangt echter af van de individuele omstandigheden. Echoscopisch onderzoek van de foetus kan een afwijking aan het licht brengen, maar sluit niet alle afwijkingen uit.

Preventie

Tot nu toe was besmetting met waterpokken in principe onvermijdelijk. Er is echter onlangs een vaccin tegen waterpokken ontwikkeld, dat met succes is gebruikt, speciaal om risicopersonen te beschermen. In sommige landen, bijvoorbeeld in de VS, wordt dit vaccin al routinematig bij kinderen gebruikt. Onlangs is er een vergunning voor afgegeven in Zuid-Afrika, maar het is onwaarschijnlijk dat dit een routinematige, door de staat gefinancierde vaccinatie voor kinderen zal worden, zolang er dringender gezondheidsprioriteiten zijn.

Het varicella-vaccin is een levend verzwakt vaccin dat is afgeleid van een virusstam die bekend staat als de ‘Oka’-stam. Dit vaccin is voor bijna 95% doeltreffend om een varicella-infectie te voorkomen als twee doses met een tussenpoos van ten minste vier weken worden toegediend en kan veilig worden gebruikt bij zuigelingen vanaf de leeftijd van negen maanden. Vraag uw arts naar het waterpokkenvaccin als uw kind nog geen waterpokken heeft gehad.

Voorkom nog steeds dat immuungecompromitteerden (bijvoorbeeld tijdens ziekenhuisbezoek van vrienden) worden blootgesteld aan iemand met waterpokken en zelfs aan iemand die onlangs in contact is geweest met waterpokken (die zich in de allereerste stadia van de infectie kunnen bevinden) of die onlangs het varicellavaccin heeft gekregen, omdat de virusstam van het vaccin ook tussen personen kan worden overgedragen.

Bij een natuurlijke infectie is iemand besmettelijk vanaf ongeveer twee dagen voor de uitslag tot alle blaasjes zijn uitgehard, wat meestal vijf tot zes dagen duurt vanaf het begin van de uitslag. Om anderen niet te besmetten, moet men sociaal contact vermijden zolang er vochtige blaasjes aanwezig zijn. Schoolgaande kinderen mogen niet naar school totdat alle blaasjes zijn aangegroeid; thuisblijven gedurende zes dagen is meestal voldoende.

(Beoordeeld door Dr. Eftyhia Vardas, Universiteit van de Witwatersrand)

>

De informatie in dit artikel was correct ten tijde van publicatie. Mediclinic streeft ernaar haar patiënten en lezers te voorzien van accurate en betrouwbare informatie en daarom wordt de inhoud voortdurend herzien en bijgewerkt. Echter, vanwege de dynamische aard van klinische informatie en geneeskunde, kan sommige informatie van tijd tot tijd verouderd zijn voordat deze wordt herzien.