We kijken naar de geschiedenis om uit te vinden of het verleden een proloog is of een les voor het heden. In termen van politieke geschiedenis is de vergelijking tussen de Verenigde Staten en het Romeinse Rijk aantrekkelijk, omdat deze twee niet alleen de machtigste naties van hun tijd vertegenwoordigen, maar de VS in feite sommige van hun instellingen en denkwijzen naar het Romeinse voorbeeld hebben gemodelleerd. De recente politieke twisten die de V.S. teisteren lijken met de dag erger te worden en nodigen uit tot de vraag of Amerika, net als zijn voorganger uit de oudheid, op weg is naar een ondergang. Vanuit historisch perspectief heeft geen enkel rijk het eeuwig uitgehouden (tot nu toe) en de V.S. zijn aan een uitdaging toe.

Het Romeinse Rijk was een van de meest succesvolle politieke en sociale entiteiten in de menselijke geschiedenis en duurde meer dan 500 jaar, van 31 v.Chr. tot 476 n.Chr. Op het hoogtepunt van zijn macht strekte het rijk zich uit over 5 miljoen vierkante kilometer en bestuurde het ongeveer 70 miljoen mensen, ongeveer 21% van de wereldbevolking in die tijd. Net als de VS verspreidde het Romeinse Rijk zijn invloed over de hele wereld via zijn cultuur, talen, godsdienst, filosofie, wetten en technologie.

Maar hoewel de VS de enige huidige supermacht ter wereld is, zijn uitspraken over zijn Rome-achtige ondergang sterk overdreven en niet geheel terecht. Hier is waarom:

1. Politieke instabiliteit is hier, maar de VS is nog steeds een republiek

De periode die we kennen als de tijd van het Romeinse Rijk volgde eigenlijk op een ander bijna 500-jarig blok toen het de democratische Romeinse Republiek was (509 BC – 27 BC). Een periode van onrust en burgeroorlogen versnelde de overgang naar het keizerrijk. Toen vond in 44 v. Chr. de beruchte moord op Julius Caesar plaats. Na een machtsstrijd die op Caesars ondergang volgde, werd Augustus (de neef van Caesar) gekroond tot Rome’s eerste keizer. Min of meer effectieve keizers volgden, met veel interne intriges en corruptie die tot staatsgrepen en moorden leidden. De beruchte Caligula (12-41 n.Chr.) werd gedood door de Praetoriaanse Garde, terwijl de corrupte en krankzinnige Nero (37-68 n.Chr.) zelfmoord pleegde.

De VS maken zeker een periode van politieke omwenteling door, waarbij het land vaak verdeeld is over belangrijke kwesties en de animositeit tussen de verschillende partijen toeneemt. De verkiezing van Donald Trump heeft de verdeeldheid vergroot en is er een symptoom van. Toch is de VS een democratische samenleving, met checks and balances, en Trump is geen keizer.

Het is ook niet de eerste keer in de recente geschiedenis dat het land te maken kreeg met verdeeldheid, met de strijd voor burgerrechten en de oorlog in Vietnam als vrij eigentijdse gebeurtenissen (vooral vanuit een historisch perspectief). Het land heeft meer beroering overleefd, en behoudens ongekende maatregelen van de nieuwe regering en ineffectiviteit van andere takken van de regering, zijn de VS klaar om door te gaan met een politiek systeem dat relatief gezond is en functioneert.

Het Romeinse Rijk in 117 na Christus tijdens het bewind van keizer Trajanus. Credit: Tataryn

2. De economie heeft werk nodig maar loopt geen gevaar in te storten

Rome was regelmatig in oorlogen verwikkeld en gaf voortdurend te veel uit om de grenzen van zijn enorme rijk te kunnen blijven beschermen. Maar uiteindelijk vertraagde de expansie door sterkere tegenstanders en zelfs piraten zoals de Vandalen die in Noord-Afrika opereerden. Hierdoor slonk het aanbod van goedkope slavenarbeid en extra belastingen. De Romeinse rijken werkten in hun tijd ook net zo hard om minder belastingen te betalen, waardoor er een steeds grotere kloof ontstond tussen rijk en arm. Historici wijzen ook op een onevenwichtige handelsbalans die uiteindelijk groeide tussen Rome en China en India. Deze factoren leidden tot een vertragende economie en een afname van de Romeinse macht.

De Amerikaanse economie is niet afhankelijk van koloniën of slavenarbeid, maar de toenemende ongelijkheid tussen rijk en arm, en de daaruit voortvloeiende politieke repercussies en onrust zijn zeker hier om te blijven. De opkomst van Donald Trump, die politiek munt slaat uit het banenverlies in de verwerkende industrie en de angst voor werkzoekende immigranten, en de noodzaak van een hervorming van de buitenlandse handel, geeft aan hoezeer de Amerikanen zich zorgen maken over de toekomst van de economie van hun land.

Toch, ondanks de retoriek van Trump, is de werkloosheid laag en de gestage, zij het niet indrukwekkende, jaarlijkse groei van het BBP van ongeveer 2% wijst erop dat de economie niet in zo’n puinhoop verkeert dat een op handen zijnde ineenstorting moet worden voorspeld. De militaire uitgaven in de V.S. schommelen rond 3-4% van het BBP, een aanzienlijk maar niet ongebruikelijk bedrag, vergelijkbaar met andere wereldmachten.

3. De militaire situatie is heel anders

Na eeuwenlang alle uitdagers te hebben afgeweerd, nam de militaire macht van Rome af en werd het uiteindelijk ingehaald door een reeks militaire verliezen aan Germaanse stammen, waaronder de plundering van Rome in 410 door de Visigotische koning Alaric, en een andere plundering door de Visigoten onder leiding van Geiseric in 455. In 476 leidde de Germaanse krijger Odoacer een opstand van binnenuit die keizer Romulus Augustulus afzette, waarmee hij de laatste Romeinse keizer werd die Italië vanuit Rome bestuurde. Het oostelijke deel van het Rijk overleefde tot 1453 CE, toen Constantinopel in handen viel van de Ottomaanse Turken.

De VS heeft machtige militaire tegenstanders als Rusland en China, maar een algeheel conflict waarbij een van de nucleaire mogendheden betrokken is, lijkt hoogst onwaarschijnlijk vanwege de wederzijds verzekerde vernietiging. Asymmetrische oorlogsvoering, zoals terreuraanslagen door islamitische fundamentalisten of cyberaanvallen en achterbaksheid van Rusland, kan echter leiden tot een meer geleidelijke afname van de Amerikaanse macht door een verzwakking van het vertrouwen in de Amerikaanse leiders en instellingen. Toch zal dit waarschijnlijk niet resulteren in een ernstig militair verlies, tenzij er een meer directe confrontatie plaatsvindt, wat op dit moment onmogelijk lijkt. Het machtigste leger ter wereld zou Amerika dus voorlopig intact moeten houden.

De keizer Nero pleegt zelfmoord met zijn eigen zwaard nadat het Romeinse leger de stad onder de voet heeft gelopen, 9 juni 68 na Christus. (Foto: Hulton Archive/Getty Images)

4. De V.S. bevinden zich niet in een culturele en sociale neergang

Dit punt is zeker betwistbaar aangezien sommigen zouden beweren dat de V.S. een verzwakking van haar waarden ondergaat. Het land verandert van een christelijke natie met een blanke meerderheid in een steeds multiculturelere smeltkroes. Interessant is dat sommigen, zoals de historicus Edward Gibbon, in zijn baanbrekende “The History of the Decline and Fall of the Roman Empire,” hebben gewezen op de invoering van het christendom en de verzwakking van de traditionele Romeinse waarden als de reden voor de uiteindelijke ineenstorting van het rijk.

Terwijl de VS een transformatie ondergaat, met sociale veranderingen zoals de goedkeuring van homorechten, en snelle technologische veranderingen via het internet en automatisering, is er weinig reden om te wijzen op een soort van grote verslechtering van de samenleving. Het is waarschijnlijker dat de samenleving verandert en zich aanpast, net als de rest van de westerse beschaving.

5. Technologie, niet de politiek zal de VS (en de wereld) transformeren

Met zoveel aandacht voor de politieke strijd, zullen de blijvende veranderingen voor Amerika en zijn macht waarschijnlijk niet komen van binnenvallende barbaarse hordes. De komende wereld van volledige automatisering, belangrijke levensverlengende medische vooruitgang en ruimteverkenning zal de V.S. veranderen op een manier die het Romeinse Rijk nooit heeft ervaren. De Romeinen maakten wel gebruik van de technologie van die tijd en maakten er vorderingen mee, maar hun leven werd niet overhoop gehaald omdat alle banen plotseling door robots werden bemand, iets wat waarschijnlijk binnen deze eeuw zal gebeuren.

Hoe technologie Amerika en de politieke entiteiten over de hele wereld verandert, zal niet duidelijk zijn totdat de singulariteit toeslaat. Misschien is de strijd van president Trump en zijn ideologen tegen het “globalisme”, dat een sterke anti-intellectuele en anti-technologiecomponent heeft, een laatste wanhopige poging om terug te vechten tegen wat eigenlijk een oorlog is die al verloren is.

Toch mag het politieke niet worden genegeerd. Zoals deze passage uit Gibbon’s “The History of the Decline and Fall of the Roman Empire” laat zien, hebben we reden om naar de Romeinse geschiedenis te kijken voor waarschuwingen:

“De provincies, lange tijd onderdrukt door de ministers van de republiek, verlangden naar de regering van één persoon, die de meester zou zijn en niet de handlanger van die kleine tirannen. Het volk van Rome, dat met een heimelijk genoegen de vernedering van de aristocratie gadesloeg, eiste slechts brood en publieke voorstellingen; en werd van beide voorzien door de liberale hand van Augustus. De rijke en beleefde Italianen, die bijna universeel de filosofie van Epicurus hadden omarmd, genoten van de huidige zegeningen van gemak en rust, en lieten de aangename droom niet onderbreken door de herinnering aan hun oude tumultueuze vrijheid.”

Pax Romana, de periode van relatieve vrede op het hoogtepunt van de Romeinse macht, duurde ongeveer 200 jaar. We zijn nu al meer dan 70 jaar bezig met de Pax Americana (vanaf het einde van WO II). Hoe lang we die kunnen laten voortduren is nog aan ons.

Omslag: Sacco di Roma. Schilderij van Karl Briullov. 1833-1836. Tretjakov Galerij. Moskou.