Wat is X-efficiëntie?

X-efficiëntie verwijst naar de mate van efficiëntie die bedrijven handhaven in omstandigheden van onvolmaakte concurrentie. Efficiëntie betekent in dit verband dat een onderneming met haar inputs een maximale output behaalt, met inbegrip van de productiviteit van de werknemers en de productie-efficiëntie. In een markt met scherpe concurrentie worden ondernemingen gedwongen zo efficiënt mogelijk te zijn om hoge winsten te kunnen maken en te kunnen blijven voortbestaan. Dit geldt niet in situaties van onvolmaakte concurrentie, zoals bij een monopolie of duopolie.

Inzicht in X-efficiëntie

X-efficiëntie wijst op irrationele acties van bedrijven op de markt. De traditionele neoklassieke economie ging ervan uit dat bedrijven rationeel te werk gingen, dat wil zeggen dat zij hun productie maximaliseerden tegen de laagst mogelijke kosten, zelfs wanneer de markten niet efficiënt waren. Harvey Leibenstein, een professor en econoom aan Harvard, betwistte de overtuiging dat bedrijven altijd rationeel waren en noemde deze anomalie “X” voor unknown-or x-efficiency. Bij gebrek aan echte concurrentie zijn bedrijven toleranter ten aanzien van inefficiënties in hun bedrijfsvoering. Het concept x-efficiëntie wordt gebruikt om te schatten hoeveel efficiënter een bedrijf zou zijn in een meer concurrerende omgeving.

Harvey Leibenstein (1922-1994), geboren in Oekraïne, was een professor aan de Harvard University wiens belangrijkste bijdrage – naast x-efficiëntie en zijn diverse toepassingen op economische ontwikkeling, eigendomsrechten, ondernemers en bureaucratie – de kritische minimuminspanningstheorie was, die een oplossing beoogde te vinden voor het doorbreken van de armoedecyclus in onderontwikkelde landen.

Bij de berekening van de x-efficiëntie wordt gewoonlijk een gegevenspunt geselecteerd dat een bedrijfstak vertegenwoordigt en vervolgens wordt het met behulp van regressie-analyse gemodelleerd. Een bank kan bijvoorbeeld worden beoordeeld aan de hand van de totale kosten gedeeld door de totale activa om één gegevenspunt voor een onderneming te verkrijgen. Vervolgens zouden de datapunten voor alle banken worden vergeleken met behulp van regressie-analyse om de meest x-efficiënte te identificeren en waar de meerderheid valt. Deze analyse kan worden uitgevoerd voor een specifiek land om na te gaan hoe x-efficiënt bepaalde sectoren zijn of over de grenzen heen voor een bepaalde sector om de regionale en jurisdictionele variaties te zien.

Geschiedenis van X-efficiëntie

Leibenstein stelde het concept x-efficiëntie voor in een paper uit 1966, getiteld “Allocative Efficiency vs. ‘X-Efficiency,'” dat verscheen in The American Economic Review. Allocatieve efficiëntie is wanneer de marginale kosten van een onderneming gelijk zijn aan de prijs en kan zich voordoen wanneer de concurrentie in die bedrijfstak zeer groot is. Vóór 1966 geloofden economen dat bedrijven efficiënt waren, met uitzondering van omstandigheden van allocatieve efficiëntie. Leibenstein introduceerde het menselijke element waarbij er factoren kunnen bestaan, toe te schrijven aan het management of de werknemers, die de productie niet maximaliseren of de laagst mogelijke productiekosten bereiken.

In het samenvattend gedeelte van de paper, beweerde Leibenstein dat “de micro-economische theorie zich concentreert op allocatieve efficiëntie met uitsluiting van andere soorten efficiëntie die in veel gevallen veel belangrijker zijn. Bovendien is verbetering van de ‘niet-allocatieve efficiëntie’ een belangrijk aspect van het groeiproces”. Leibenstein concludeerde dat de theorie van de onderneming niet afhangt van kostenminimalisatie; veeleer worden de kosten per eenheid beïnvloed door x-efficiëntie, die op haar beurt “afhangt van de mate van concurrentiedruk, alsmede van andere motiverende factoren.”

In het geval van de extreme marktstructuur – monopolie – constateerde Leibenstein minder arbeidersinspanning. Met andere woorden, als er geen concurrentie is, is er minder verlangen van werknemers en management om de productie te maximaliseren en te concurreren. Anderzijds, wanneer de concurrentiedruk hoog was, spanden de arbeiders zich meer in. Leibenstein betoogde dat er veel meer te winnen valt voor een bedrijf en zijn winstgevende manieren door de x-efficiëntie te verhogen in plaats van de allocatieve efficiëntie.

De theorie van x-efficiëntie was controversieel toen zij werd geïntroduceerd, omdat zij in strijd was met de veronderstelling van nutsmaximaliserend gedrag, een algemeen aanvaard axioma in de economische theorie. Nut is in wezen het voordeel of de voldoening van een gedrag, zoals het consumeren van een product.

Vóór Leibenstein werd aangenomen dat bedrijven hun winst altijd op een rationele manier zouden maximaliseren, tenzij er sprake was van extreme concurrentie. X-efficiëntie ging ervan uit dat bedrijven in verschillende mate efficiënt konden werken. Bedrijven met weinig motivatie of zonder concurrentie zouden kunnen leiden tot X-inefficiëntie – wat betekent dat zij ervoor kiezen hun winst niet te maximaliseren omdat er weinig motivatie is om een maximaal nut te bereiken. Sommige economen beweren echter dat het concept van x-efficiëntie slechts de naleving is van de nutsmaximaliserende afweging tussen inspanning en vrije tijd van werknemers. Empirisch bewijs voor de theorie van x-efficiëntie is gemengd.

X-efficiëntie vs. X-inefficiëntie

X-efficiëntie en x-inefficiëntie zijn hetzelfde economische concept. X-efficiëntie meet hoe dicht een onderneming bij optimale efficiëntie op een bepaalde markt opereert. Een onderneming kan bijvoorbeeld 0,85 x-efficiënt zijn, wat betekent dat zij 85% van haar optimale efficiëntie bereikt. Dit zou als zeer hoog worden beschouwd in een markt met aanzienlijke overheidscontrole en staatsbedrijven. X-inefficiëntie is dezelfde meting, maar de nadruk ligt op de kloof tussen de huidige efficiëntie en het potentieel. Een staatsbedrijf op dezelfde markt als het vorige bedrijf kan een x-efficiency ratio van 0,35 hebben, hetgeen betekent dat het slechts 35% van zijn optimale efficiëntie haalt. In dit geval kan de onderneming x-inefficiënt worden genoemd om de aandacht te vestigen op de grote kloof, hoewel het nog steeds x-efficiëntie is die wordt gemeten.