ABSTRACT

Het leidmotief van het Derde Rijk was het aandringen op de constructie van een raciale Volksgemeinschaft, met nazi-instanties die voortdurend op zoek waren naar manifestaties van deze politieke en sociale orde. In het wereldbeeld van de nazi’s kon elke Duitser aanspraak maken op de Volksgemeinschaft, ongeacht zijn sociale achtergrond, en het was de taak van de nazi-propaganda om arbeiders emotioneel en symbolisch te binden aan de raciale gemeenschap, waarbij hun klassenbewustzijn werd vervangen door een nieuwe, op ras gebaseerde identiteit. In het artikel wordt betoogd dat de Junkers vliegtuigfabriek in Dessau een bijzonder veelbelovende arena voor dit experiment vormde. Tijdens de hausse in de bewapening kende Midden-Duitsland een snelle industriële groei, die een vruchtbare bodem vormde voor identificatie met het regime. Daarnaast dienden de expanderende industrieën nog een ander doel: de werkplek zelf werd een belangrijke arena voor sociale praktijken waarin de nazi-visies op een nieuwe sociale orde tot uitdrukking konden komen. Met de nazi-opvatting van ‘werk’ (Arbeit) als uitgangspunt toont het artikel aan hoe nazi-instanties en het bedrijf Junkers zelf probeerden de Volksgemeinschaft onder de arbeiders te promoten. Ondanks de herhaalde beweringen van de nazi’s over een revolutionaire breuk met de hedendaagse maatschappij, kan de Volksgemeinschaft niet volledig begrepen worden zonder rekening te houden met hoe het regime probeerde voort te bouwen op reeds bestaande identiteiten en overtuigingen, zoals de prestaties van de Duitse luchtvaart. Zowel het nazi-concept van ‘werk’ als de erfenissen van de Duitse luchtvaart accentueerden de insluitende en uitsluitende aspecten van de Volksgemeinschaft, en maakten haar tegelijkertijd toegankelijker voor gewone Duitsers.