“Muziek is de steno van emotie.” -Leo Tolstoj

Bron: MintImages/

Muziek heeft het vermogen om krachtige emotionele reacties – zowel koude rillingen als rillingen – bij luisteraars op te roepen. En dit vermogen is universeel. Waarom worden we geraakt door muziek? Hoe roept muziek emotie en plezier op? Hieronder worden belangrijke kenmerken van muziek beschreven die onze emotionele reacties op muziek verklaren (Thompson, 2015).

1. Herinneringen ophalen. Luisteren naar muziek die veel werd gedraaid tijdens een belangrijke levensgebeurtenis (bijvoorbeeld een familiefeest) vele jaren geleden kan een diep nostalgische emotionele ervaring teweegbrengen. Het gevoel zit niet in de muziek, maar in datgene waaraan zij ons herinnert. De kracht van muziek om herinneringen op te roepen wordt getoond in de film Casablanca, waar Rick zijn barpianist Sam verbiedt ooit nog “As Time Goes By” te spelen, vanwege de ondraaglijke gevoelens van droefheid en verlies die door het lied worden opgeroepen.

2. Synchroon bewegen op muziek. Als mens hebben we het vermogen en de neiging om onze lichaamsbeweging te synchroniseren met externe ritmische stimuli, zoals muziek (Ball, 2010). Ritme kan een krachtig effect hebben op beweging, omdat het auditieve systeem een rijke verbinding heeft met motorische systemen in de hersenen. Deze verbindingen helpen verklaren waarom muziek ons vaak aanzet tot dansen, en waarom we een natuurlijke neiging voelen om met muziek mee te tikken. Geluiden die luid, plotseling en snel zijn, wekken een verhoogde opwinding op. Ontspannende muziek daarentegen kan gevoelens van onrust verminderen.

3. Muziek als taal van emotie. Muziek is een soort taal van emotie, met haar componenten en patronen die verschillende gevoelens vertegenwoordigen. Mensen die moeite hebben hun gevoelens in woorden uit te drukken, voelen zich soms meer op hun gemak om deze emoties via muziek uit te drukken. Muziek heeft het vermogen emoties na te bootsen. De temporele patronen van muziek weerspiegelen ons gevoelsleven, zoals de inleiding, de opbouw, de climax en de afsluiting. Zo brengt een langzaam tempo op natuurlijke wijze droefheid over, omdat het een structurele gelijkenis vertoont met de traagheid die we bij een droevig individu mogen verwachten.

4. Emotionele besmetting. Emotionele besmetting verwijst naar het fenomeen dat het waarnemen van een emotie soms dezelfde emotie kan opwekken. Zo fronsen mensen bijvoorbeeld automatisch de wenkbrauwen bij het waarnemen van gelaatsuitdrukkingen van angst en droefheid. Een volledige muziekervaring omvat zowel kijken als luisteren. Visuele aspecten van de uitvoering hebben een grote invloed op onze ervaringen van muziek. Het gebruik van gezichtsuitdrukking in muziek is van cruciaal belang voor het overbrengen van de emotionele betekenissen van muziek. Het horen van een droevige cello uitvoering kan een oprechte staat van droefheid opwekken bij een luisteraar (Juslin, 2013).

5. Muziek als auditieve kaastaart. De cognitieve psycholoog Steven Pinker (1997) heeft muziek gekarakteriseerd als “auditieve cheesecake.” In deze opvatting is muziek een cocktail van recreatieve drugs die we via het oor innemen om een massa pleziercircuits tegelijk te stimuleren. Natuurlijk is muziek geen pil die, wanneer je hem doorslikt, onvermijdelijk een bepaalde gemoedstoestand teweegbrengt. Maar net als andere beloningen (bijv. voedsel, seks en geld) activeert plezierige muziek het plezier- en beloningssysteem (Vuust en Kringelbach, 2010). Wanneer iets ons oor vangt, willen we dat het eindeloos herhaald wordt in het lied, omdat we er niet genoeg van kunnen krijgen.

6. Muzikale anticipatie. Wat muziek zo emotioneel krachtig maakt, is het scheppen van verwachting. Onderzoek toont aan dat anticipatie een sleutelelement is bij het activeren van het beloningssysteem en het uitlokken van muzikaal plezier. Onverwachte veranderingen in muzikale kenmerken intensiteit en tempo zijn een van de primaire middelen waarmee muziek een sterke emotionele respons bij luisteraars uitlokt (Salimpoor et al, 2015). Bij voldoende blootstelling neemt het verschil tussen verwachte en werkelijke gebeurtenissen zodanig af dat luisteraars op deze gebeurtenissen beginnen te anticiperen. En muziek wordt minder aangenaam.

7. De emotie van ontzag. Muziek maakt ons vaak aan het huilen omdat we een gevoel van ontzag en bewondering ervaren. Het gevoel is een soort verwondering bij het besef van wat andere geesten in staat zijn te scheppen. Ontzag wordt omschreven als gevoeligheid voor grootsheid, gepaard gaande met een gevoel van overweldigd worden door het object van grootsheid (Emmons, 2009). Als reactie op deze emoties kunnen we kippenvel ervaren en gemotiveerd zijn voor de verbetering van onszelf en de samenleving.