De afgelopen jaren hebben vrouwen in de wetenschap een belangrijke stap voorwaarts gezet. In 2009 ontvingen drie vrouwen een Nobelprijs voor de wetenschap: Elizabeth Blackburn, Carol W. Griede, en Ada E. Yonath. In 2018 werd Donna Strickland de derde vrouw in de geschiedenis die de Nobelprijs voor natuurkunde won, en de synthetische biologe Frances Arnold werd de vijfde vrouw ooit die de Nobelprijs voor scheikunde kreeg. Uit recent onderzoek van de National Science Foundation blijkt dat tegenwoordig meer vrouwen dan mannen een bachelordiploma in wetenschap en techniek behalen.

Toch blijven er enorme verschillen bestaan. Volgens het Instituut voor de Statistiek van de UNESCO bestaat minder dan 30% van de onderzoekers in de wereld uit vrouwen. Met name wat de Nobelprijzen betreft, is slechts 3% van de wetenschappelijke Nobelprijzen voor fysiologie en geneeskunde, scheikunde en natuurkunde aan vrouwen toegekend.

Een van de meest gecompliceerde gevallen van gelijkheid en de Nobelprijs is dat van Rosalind Franklin. Een Engelse scheikundige, Franklin ontwikkelde de methoden die leidden tot de opname van Foto 51 – de beroemde x-ray kristallografie foto die James Watson en Francis Crick rechtstreeks leidde tot de ontdekking van de dubbele-helix structuur van DNA. Maar hoe Watson en Crick aan Franklins foto’s kwamen, is problematisch – ze kregen die zonder haar medeweten van Maurice Wilkins, een onderzoeker in hetzelfde lab. Wilkins en Franklin hadden een moeilijke relatie: als hoofd van het lab heeft Wilkins nooit aan Franklin meegedeeld dat ze niet onder hem werkte en dat de twee onafhankelijke onderzoekers waren.

Hoewel Franklins werk essentieel was voor de ontdekking van Watson en Crick, werd ze in de eerste publicaties over de structuur niet naar behoren gecrediteerd. Pas in het boek van Watson, dat jaren later in 1968 werd gepubliceerd, werd voor het eerst melding gemaakt van haar bijdrage. Watson, Crick en Wilkins wonnen de Nobelprijs voor fysiologie en geneeskunde in 1962 voor “hun” werk; Franklin stierf op de veel te jonge leeftijd van zevenendertig jaar aan eierstokkanker in 1958, slechts vier jaar voordat de Nobelprijs werd toegekend. De Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen kent de Nobel niet postuum toe, maar het Nobel Museum in Stockholm merkt wel op dat haar niet de eer is toegekend die haar toekomt.

Een deel van de twijfel of Franklin al dan niet terecht de Nobelprijs zou hebben gekregen, is geworteld in de omstandigheden waaronder zij werkte. Volgens haar nicht, ook Rosalind Franklin geheten, was Franklin een begaafde, methodische scheikundige met een ongelooflijke onafhankelijke werkethiek en een scherpe focus op het werk op een manier die niet paste in de mal van hoe een vrouw in een mannenwereld er in die tijd “geacht” werd uit te zien. Haar passie en intensiteit voor haar werk, gekoppeld aan weinig geduld voor koetjes en kalfjes en Wilkins’ grote nervositeit in haar nabijheid, zorgden voor een hoog gespannen relatie tussen de twee.

Watsons visie op vrouwen deed ook afbreuk aan de kracht van haar wetenschappelijk werk. Haar nichtje verhaalt van een keer dat Watson een lezing bijwoonde die Franklin gaf. Watson gaf toe dat hij echt niet luisterde omdat hij alleen maar kon denken dat ze best aantrekkelijk zou zijn – als ze haar haar zou veranderen of zich anders zou kleden. Volgens een artikel uit 2015 van de Guardian: “Ironisch genoeg waren de gegevens die Franklin aan de MRC verstrekte vrijwel identiek aan de gegevens die ze presenteerde tijdens een klein seminar in King’s in de herfst van 1951, toen Jim Watson in het publiek zat. Als Watson de moeite had genomen om aantekeningen te maken tijdens haar voordracht, in plaats van te mijmeren over haar gevoel voor kleding en haar uiterlijk, zou hij Crick hebben voorzien van het vitale numerieke bewijs, 15 maanden voordat de doorbraak uiteindelijk kwam.” Voor haar nichtje zegt zijn openlijke toegeving dat hij helemaal niet luisterde “het wel zo’n beetje” – dat vrouwen en hun werk niet werden gerespecteerd door Watson, ondanks Franklins duidelijke bekwaamheid en toewijding aan de chemie.

Hoewel de wetenschappelijke bijdragen van Rosalind Franklin vandaag beter bekend zijn, is er veel minder een accuraat portret van wie ze was als persoon omdat ze vaak enkel vanuit een intellectueel, intens perspectief wordt voorgesteld. De jongere Rosalind heeft een overvloed aan ongelooflijke verhalen over haar tante als een vrouw die hield van theater en bergbeklimmen en die 25 mijl per dag liep. Nog specifieker als wetenschapper, scheen Franklins karakter en toewijding door in de kleinste verhalen die enorm ondergewaardeerd zijn.

“Haar nalatenschap is een verbazingwekkende ethiek…de manier waarop ze haar werk deed, de manier waarop ze haar leven leidde met integriteit,” zegt haar nichtje. “Ze hield er gewoon van dat ze bijdroeg, dat ze een verschil maakte. Dat was belangrijk. Ze zou nooit aan een race hebben gedacht en het zou anathema zijn geweest om dat te doen. Dus ze hield van het proces, ze hield gewoon van die ontdekking en die kans om naar dingen te kijken als een bijdrage aan de mensheid.”

Die liefde voor het proces blijkt duidelijk uit haar ongelooflijk methodische aanpak bij het analyseren van haar röntgenfoto’s van DNA. Watson en Crick sprongen er bovenop om de “B” vorm te analyseren om zo snel mogelijk de dubbele helix structuur te bevestigen; Franklin echter, ondanks haar intuïtie dat de “B” vorm juist was, elimineerde eerst de “A” vorm – een methodologie die diep geworteld is in een wetenschappelijke en persoonlijke toewijding om het juiste op de juiste manier te doen. Haar nicht vertelt over een geval waarin Franklin subsidiegeld over had van een project en dat probeerde terug te geven, alleen werd dat met complete verbijstering bekeken omdat niemand dat ooit eerder had gedaan (en nu meestal ook nog niet). “Ze was een beetje een martelaar voor de zaak van gelijke vertegenwoordiging en eerlijkheid en gelijkheid in de wetenschap,” zegt haar nicht. “Mensen stoppen mensen graag in hokjes, maar ze hebben zoveel meer in hun leven dan ooit gezien.” Franklin is een levend bewijs van dat feit – een dynamische persoonlijkheid die vaak wordt overschaduwd door de stereotypen van haar tijd.

De ironie van Franklins positie in de geschiedenis ontgaat haar nicht niet. ” zou niet zo prominent zijn als … vooral Watson haar het krediet had gegeven dat ze verdiende,” zegt ze. “Het is zo belangrijk om op de schouders te staan van hen die je voorgingen.” En Franklin deed precies dat: omringd door de sterke vrouwen in haar familie die voorgingen, “voelde ze zich niet beperkt” in het verkennen van haar passies en het bevorderen van haar leren.

Hoewel ze zelf geen familie had, was familie de hoeksteen van Franklins leven en maakte haar tot wie ze was. Haar nicht gelooft dat het verhaal van haar tante dient als een onschatbare les voor ouders vandaag om kinderen in staat te stellen te ontdekken wat ze willen doen en respectvol te zijn voor hun reis ook, vooral voor meisjes. Het geeft haar hoop dat het verhaal van Franklin opnieuw wordt opgepakt en in een completer plaatje wordt gepresenteerd, in plaats van een eendimensionaal verhaal.

“Het is onze tijd,” zegt de nicht van Franklin, “een tijd voor vrouwen om zich uit te spreken en zich uit te spreken.” Rosalind zou het geweldig vinden om als inspiratie te dienen, vooral voor jonge meisjes van nu, “maar zou zichzelf niet willen zien als de iconische feministische vertegenwoordiger, gewoon wie vrouwen zouden moeten zijn.”

Lees meer over vrouwen in de synthetische biologie

SynBioBeta 2019 bevatte een zeer bijzondere discussie met Nobelprijswinnaar Frances Arnold, investeerder Una Ryan, en muzikant en consultant Rosalind Franklin, nichtje en naamgenoot van de onderzoekspionier. De drie vrouwen voerden een diepgaande discussie met het publiek over de vraag waarom er niet meer vrouwelijke leiders zijn in de synthetische biologie – en hoe dat kan worden veranderd. Het unanieme advies: wees aardig voor elkaar.

Acknowledgement: Met dank aan Aishani Aatresh voor aanvullend onderzoek en rapportage in dit bericht. Ik ben de oprichter van SynBioBeta, en sommige van de bedrijven waarover ik schrijf zijn sponsor van de SynBioBeta-conferentie (klik hier voor een volledige lijst van sponsors).