Dacht Bach dat Art of Fugue zou worden uitgevoerd?

Introduction | Page 1 | Page 2 | Page 3 | Page 4 | Resources | Types Fuga’s

Bachs tijdgenoten beschouwden Art of Fugue als een praktisch werk – een werk dat zowel bestudeerd als gespeeld zou worden. In de advertentie van C.P.E. Bach waarin hij de eerste uitgave in 1751 aankondigde, stond dat de Kunst der Fuge “geschikt was voor gebruik op klavecimbel of orgel”. Toch werd tot in de laatste decennia aangenomen dat Bach de Kunst der Fuge alleen als theoretisch werk bedoeld had. Hoe kwam deze verandering van opvatting tot stand?

Deel van de reden is dat de fuga uit de gratie raakte, zelfs al tijdens Bach’s eigen leven. Een van Bachs critici schreef in 1737 dat Bachs composities meer bewonderd zouden worden als Bach “hun schoonheid niet zou verdonkeren door een overdaad aan kunst”, een verwijzing naar de fugatechnieken die te omslachtig zouden zijn en te veel versieringen zouden bevatten. Bach was echt de laatste exponent van de fuga en na zijn dood stierf de vorm praktisch met hem. Art of Fugue kreeg zo weinig respons dat de kopergravure platen als schroot werden verkocht.

Bach’s muziek – en daarmee de fuga – kwijnde bijna een eeuw lang weg in de vergetelheid. Zelfs Mozart en Beethoven moesten worden geïntroduceerd in de schoonheid van Bachs fuga’s door een liefhebber, Baron von Swieten, die Bachs fuga’s speelde op zijn zondagse salons in Wenen; en beide componisten begonnen fugatische elementen in hun composities op te nemen. Pas in het midden van de 19e eeuw – dankzij een door Felix Mendelssohn en Robert Schumann begonnen opleving – kwamen Bachs klavierwerken, cantates en instrumentale muziek weer op de concertprogramma’s te staan. Art of Fugue werd echter nog steeds beschouwd als te abstruse.

Het notatiesysteem dat Bach gebruikte bij het componeren van Art of Fugue deed velen geloven dat het werk louter theoretisch was. Deze “open notatie”, waarbij elke stem op een aparte notenbalk wordt geschreven, leek een abstract werk te impliceren, evenals het feit dat Bach geen aanwijzingen gaf over de instrumentatie. Maar hoewel open notatie in Bachs tijd al op zijn retour was, gebruikte hij het toch in andere klaviercomposities. Het voordeel van open partituren was dat de organist/leerling de afzonderlijke stemmen duidelijk kon zien. De mogelijkheid om van open partituren te spelen stierf in de 19e eeuw uit en dit, gecombineerd met het feit dat twee delen (spiegelfuga’s XII en XIII) niet door één persoon aan een klavier te spelen zijn, leek verder te bevestigen dat Art of Fugue alleen “oogmuziek” was.

Volgende: Is Art of Fugue een klavierwerk?

Mozart transcribeerde een aantal fuga’s van Bach voor strijktrio, waaronder stukken uit Het Wohltemperierte Klavier en Contrapunctus VIII uit Art of Fugue. Het Kyrie uit Mozart’s Requiem is ook een fuga.

Philipp Spitta, J.S. Bach (1873-1880).