Het moet een ietwat surrealistisch gezicht zijn. Stel je voor dat je duiker bent en een groep potvissen tegenkomt, die niet zwemt maar rechtop en roerloos in open zee drijft. Als je ooit zo’n tafereel ziet, gefeliciteerd, je hebt slapende walvisachtigen gevonden. Het komt zelden voor, maar af en toe worden foto’s van dergelijke ontdekkingen gepubliceerd.

Er zijn zelfs onderzoekers die zich met dit onderwerp bezighouden bij verschillende soorten zeezoogdieren – zowel in het wild als in gevangenschap. De resultaten van beide benaderingen geven een indruk van hoe slaap werkt in de wereld van een walvis.
Terug in 2008 stuitte een team wetenschappers uit Schotland en Japan letterlijk op een groep potvissen die verticaal dicht bij het wateroppervlak dreven. De zoogdieren waren zo ondergedompeld in een toestand die “driftduiken” wordt genoemd, dat ze niet eens reageerden op de aanwezigheid van de passerende boot. Door de walvissen te observeren, ontdekten de onderzoekers aan boord dat ze slechts 7% van hun dag doorbrengen met dutten, voor uitbarstingen van ongeveer 10 tot 15 minuten per keer.

Half wakker maar slapend

Zulke bescheiden sluimering maakt potvissen de minst slaapbehoeftige soort op de planeet, waarmee ze giraffen onttronen die zo’n 8% van hun dag in sluimering doorbrengen. Mensen zouden waarschijnlijk niet in staat zijn om zo te leven. Als we slapen, doen we dat meerdere uren achter elkaar. De reden daarvoor is dat wij onwillekeurig ademhalen, wat betekent dat wij kunnen rekenen op ons vermogen om automatisch adem te halen.
Walvissen, daarentegen, moeten nadenken over elke ademteug die zij nemen. Wetenschappers geloven dat ze slapen met één oog open en één hersenhelft wakker, niet alleen om hun ademhaling te controleren, maar ook om ervoor te zorgen dat ze roofdieren kunnen ontwijken, sociale contacten kunnen onderhouden of kunnen blijven zwemmen. Het fenomeen wordt unihemispheric slow-wave sleep genoemd en is ook waargenomen bij walvissen die in gevangenschap leven.

’s Werelds grootste dier kan nog steeds groter worden

Veranderingen in het klimaat kunnen het grootste dier op aarde veel groter hebben gemaakt dan het oorspronkelijk was. Josh King heeft het verhaal (@abridgetoland)

Buzz60

Verschillende soorten, verschillende soorten slaap

Het vermogen van verschillende soorten walvisachtigen om hun adem in te houden varieert van een paar minuten tot meer dan een uur. Hun slaapgewoonten zijn ook niet standaard.
Bultruggen, bijvoorbeeld, zijn gevonden rustend bewegingsloos op het oppervlak van het water voor ongeveer 30 minuten. Ze kunnen dat echter niet lang volhouden, omdat ze te veel lichaamstemperatuur verliezen als ze inactief zijn. Dolfijnen daarentegen slapen ’s nachts wel een paar uur aan een stuk. Elektro-encefalogram (EEG) metingen bij tuimelaardolfijnen hebben aangetoond dat deze zoogdieren gemiddeld 33,4% van hun dag slapend doorbrengen.
Op dezelfde manier een enorme bultrug of een potvis onderzoeken is een onwaarschijnlijk scenario. Het zou betekenen dat er een EEG-opstelling moet worden ontwikkeld die groot genoeg is (en een meewerkende walvis) om de elektrische activiteit van de hersenen te registreren. In de tussentijd zal de wetenschap moeten blijven vertrouwen op ontdekkingen om beter te begrijpen hoe walvissen slapen.