De salwar-kameez of het Punjabi-pak (hier kortweg “het pak” genoemd) wordt van oudsher gedragen door vrouwen uit Noord-India en Pakistan en hun zusters die naar het buitenland zijn geëmigreerd. Het bestaat uit drie afzonderlijke delen: kameez (hemd), salwar (broek, bijna altijd met ponchay, of manchetten, aan de enkels), en een chuni of dupatta (sjaal of stola). Deze drie componenten zijn in de loop der tijden constant gebleven, hoewel vrouwen de chuni bij bepaalde gelegenheden niet dragen. De chuni wordt bijna altijd binnen de tempels gedragen om het hoofd te bedekken. De stijlen, lengtes en breedtes van deze afzonderlijke delen variëren naar gelang de mode van de tijd.

Klassiek pak

Er is echter altijd een “klassiek pak” geweest dat alle componenten behoudt en weinig verandert over lange perioden van tijd. Deze klassieke pakken worden geïnterpreteerd volgens persoonlijke eigenaardigheden en smaak. Het “Patiala-pak” bijvoorbeeld (uit de prinselijke staat Patialia in de Punjab, waar oude en hoogontwikkelde tradities van kunst en ambacht bestaan) wordt gedragen door vrouwen in dat gebied, ongeacht kaste, klasse en godsdienst, en is sinds vele jaren hetzelfde gebleven. Het bestaat uit een knielange kameez, een wijde salwar (veel volumineuzer dan de gemiddelde salwar), en een lange chuni. Deze klassieke stijl is kenmerkend en een algemeen erkende markering van deze regio van de Punjab.

Salwar-Kameez voor mannen

De salwar-kameez wordt ook gedragen door mannen, vooral door moslimmannen, in zowel Pakistan als India, hoewel de mannenversie verschilt van zijn vrouwelijke tegenhanger. Het is mogelijk dat de mannelijke connotaties van het pak een rol hebben gespeeld bij de invoering van de salwar-kameez door Indiase vrouwen die vroeger sari’s droegen, als gevolg van de intrede van vrouwen op de markt van de bezoldigde arbeid. In de wereld van handel en zaken doen vrouwen hun identiteit gelden door middel van deze praktische en comfortabele kleding, die zij beschouwen als het meest geschikte kledingstuk voor de openbare sferen van economische participatie. Maar natuurlijk wordt het pak al eeuwenlang door Noord-Indiase vrouwen in het openbaar gedragen, vóór deze dramatische adoptie van het pak in het recente verleden door loontrekkende vrouwen in het hele subcontinent.

Nieuwe Interpretaties

Een ander facet van de populariteit van het pak is een gevolg van de professionalisering van het ontwerp, zowel op het subcontinent als in Europa, sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw. Beroepsontwerpers die aan modescholen op het subcontinent of in Europa of Amerika worden opgeleid, hebben innovatieve nieuwe stijlen en silhouetten gecreëerd terwijl zij zich baseerden op oude tradities van borduren, verven en andere vormen van verfraaiing en deze hielpen herleven. Zij hebben aldus nieuwe technieken ontwikkeld om kostuums te maken met gebruikmaking van bestaande ambachtelijke vaardigheden. Deze nieuwe interpretaties hebben geleid tot een spectaculaire uitbreiding van de markten voor de salwar-kameez, zowel op het subcontinent als in steden als Londen, Durban (Zuid-Afrika), Sydney, Los Angeles, New York, Dubai (Verenigde Arabische Emiraten), Nairobi (Kenia), en andere centra van diasporagemeenschappen. Op deze markten worden pakken van alle soorten en kwaliteiten verkocht tegen zeer uiteenlopende prijzen. Designerpakken kunnen meer dan $9.000 kosten, en trouwpakken zelfs $20.000. Kostuums met een “designerlabel” kosten tussen de 300 en 500 dollar, terwijl op straatmarkten kostuums voor minder dan 30 dollar te koop zijn. Met andere woorden, de pakkeneconomie is behoorlijk uitgebreid geworden.

Into the Mainstream

In de jaren negentig en het begin van de eenentwintigste eeuw ontpopte het pak zich tot een mainstream high-fashion kledingstuk, populair zowel op de catwalk (in Parijs en Londen) als op straat. In Groot-Brittannië was het voorpaginanieuws toen de salwar-kameez werd gedragen door modetoppers als Diana Princess Of Wales en Cheri Booth, echtgenote van de Britse premier Tony Blair. Het pak is dus gereconstrueerd en gerecontextualiseerd als een “global chic” kledingstuk. In de diasporagemeenschappen in Londen hebben modeonderneemsters er in belangrijke mate toe bijgedragen dat het pak de Indiase en “etnische” markten ver achter zich liet en in de mainstream terechtkwam. Als Aziatische vrouwen die in Londen wonen en zijn opgegroeid, zijn zij op de hoogte van lokale designtrends, die zij verwerken in de pakken die zij creëren voor hun klanten in een wereldstad. Het is deze improvisatiegevoeligheid – de modus vivendi van hun diaspora – die hen een voorsprong geeft op subcontinentale mode-onderneemsters. Zij hebben nieuwe stijlen gecreëerd waarin hun rassenpolitiek tot uiting komt via hun gevoel voor design en hun verkoopvaardigheden. Samen met oudere vrouwen die een pak dragen, hebben zij wat vroeger als “etnische immigrantenkleding” werd bestempeld en door de mainstream werd bespot, getransformeerd tot de meest modieuze grensoverstijgende kleding van onze tijd. Het pak wordt in vele delen van de wereld gedragen door vrouwen van alle etnische en raciale achtergronden. Zwarte vrouwen in Londen behoorden tot de eersten die het pak droegen, veel eerder dan Britse vrouwen uit de hogere klassen, mode-iconen en de blanke politieke elite.

Aziatisering van de westerse cultuur

Natuurlijk maken deze pakjestrends deel uit van de bredere dynamiek van de etnisering en Aziatisering van de westerse cultuur en van de beelden die worden gecreëerd door Aziaten die in het Westen wonen, zoals te zien in film, muziek, literatuur en andere media. De film Bend It Like Beckham (2003) van de Brits-Aziatische diasporale filmregisseur Gurinder Chadha was een fenomenaal internationaal succes. Zij is ook een innovatieve hybride kostuumdrager, een geslepen imagomaker met een invloedrijke kostuumstijl. In Groot-Brittannië heeft curry de rosbief vervangen als het lievelingseten van het land. Voor een jongere groep Aziaten was bhangra-dansmuziek – een herwerking van Punjabi-oogstmuziek zoals geïnterpreteerd door middel van jazz, reggae, hip-hop en vele andere muziekgenres – een sterke invloed op het aannemen van de salwar-kameez en ook op het introduceren van deze generatie in de Punjabi-taal en culturele scène.

Cultureel Zelfvertrouwen

In deze complexe en veelzijdige pakkeneconomie zijn de echte heldinnen de oudere vrouwen, die hun “klassieke pakken” droegen ondanks de culturele en raciale tegenstellingen en ongeacht het sartoriale terrein in de ontheemde contexten van de diaspora. Deze krachtige en cultureel zelfverzekerde vrouwen zijn de agenten van de sartoriale overdracht, die hun dochters van de tweede generatie hebben gesocialiseerd om de pakken op hun eigen voorwaarden en volgens hun ontwerpcodes te dragen. De diaspora dochters van deze scherpzinnige en assertieve vrouwen zijn de baanbrekende mode-onderneemsters die de commerciële markten voor het pak in steden over de hele wereld hebben gecreëerd en de salwar-kameez in de mainstream van de mode hebben gebracht.

Zie ook Diana Prinses van Wales; Etnische kleding; India: Kleding en Versiering; Sari.

Bibliografie

Bhachu, Parminder. Gevaarlijke ontwerpen: Asian Women Fashion the Diaspora Economies. New York: Routledge, 2004.

Freeman, Carla. High Tech en hoge hakken in de wereldeconomie: Women, Work, and Pink-Collar Identities in the Caribbean. Durham, N.C: Duke University Press, 2000.

Kondo, Dorinne. Over het gezicht: Performing Race in Fashion and Theatre. New York: Routledge, 1997.

Tarlo, Emma. Clothing Matters: Questions of Dress and Identity in India. Londen: Hurst, 1996.