Een paar jaar geleden gaf ik een korte lezing over de Psychologie van Angst & Suspense in Film, wat een leuke taak was die mijn passies voor psychologie en film met elkaar verbond. Met Halloween in aantocht leek het me interessant om op basis van die voordracht een bericht te schrijven om ons in de geest van Halloween te brengen en kritisch na te denken over de vraag waarom we ons angst en spanning op de hals halen en waarom we er zo’n plezier aan beleven.

Bedenk het eens: een bonzende hartslag… zware ademhaling… koud zweet… vlinders in je buik… Dit klinken niet als bijzonder prettige ervaringen, maar we verdragen ze, als we angst voelen. Maar waarom vinden zoveel mensen het leuk om bang te zijn – met andere woorden, om angst te voelen?

Om de vraag beter te begrijpen, is het belangrijk om eerst na te gaan wat wordt bedoeld met angst. Angst verwijst naar een emotie of gevoel dat wordt opgewekt door waargenomen gevaar of dreiging van gevaar, wat een fysiologische verandering teweegbrengt die vervolgens een gedragsreactie oproept (b.v. vechten, vluchten, of bevriezen). Nogmaals, niets in deze beschrijving impliceert plezier of genot, maar het leidt ons in de richting van een aantal mogelijke verklaringen voor deze schijnbare tegenstrijdigheid:

1. Het vangnet

Consistent met de beschrijving hierboven, wanneer we bang worden, zal ons lichaam in de vecht-, vlucht-, of bevriesmodus gaan; maar, ook al zijn we cognitief lui (zoals talloze malen vermeld in deze blog), onze hersenen zijn goed in wat ze doen – dus, als we in een omgeving zijn waar we een “veilige” schrik krijgen (bijv.bijvoorbeeld een horrorfilm kijken, een spookhuis bezoeken of een eng videospelletje spelen) zullen onze hersenen de situatie snel evalueren en ons vertellen dat we geen risico lopen. Ons lichaam kalmeert en velen van ons genieten vervolgens van de ervaring. Velen van ons zijn dus eigenlijk op zoek naar “gecontroleerde” angst en spanning, omdat we weten dat we veilig zijn.

2. De zondvloed

Wanneer we bang worden, ervaren we een stormloop van adrenaline en een vrijkomen van endorfines en dopamine. De biochemische roes kan resulteren in een genotvol, opioïde-achtig gevoel van euforie. Wanneer we hieraan gekoppeld worden en herinnerd worden aan onze veiligheid (d.w.z. het vangnet), neemt de ervaring van angst af en blijven we achter met een bevredigend gevoel van opluchting en daaropvolgend welzijn.

3. Zelfbevrediging

Sommige mensen vinden het leuk om “de grens op te zoeken”, op zoek te gaan naar sensatie en te zien hoeveel angst kan worden getolereerd. Als zij het spervuur van angst, spanning en vrees kunnen doorstaan, ervaren zij vaak een groot gevoel van zelfvoldoening. Ik zal nooit vergeten dat ik me rot schrok toen ik als 12-jarige naar The Shining keek, maar ook dat ik trots op mezelf was dat ik de hele film had doorstaan zonder mijn hoofd weg te draaien!

4. Hechtheid met anderen

Een veelgebruikt dating-advies voor jonge mannen jaren geleden was om hun afspraakje mee te nemen naar een enge film. De tip was gebaseerd op het idee dat wanneer hun date bang werd, ze zich zouden opkrullen voor “bescherming”; dus, het versterken van een band tussen de twee (dit is de G-Rated versie van de beweegreden). Hoewel het advies zeker gedateerd is, zit er toch een kern van waarheid in – van toepassing op beide mensen op de date. Aangezien angst een biochemische stroom vrijmaakt die een plezierig resultaat kan opleveren, schrijven we deze opwinding (d.w.z. de plezierige resultaten van angst) vaak verkeerd toe aan de persoon met wie we die tijd doorbrengen; dat wil zeggen dat de twee mensen op de date elkaar nu leuker vinden vanwege het plezierige gevoel dat ze hebben ervaren tijdens hun tijd samen in de bioscoop – niet noodzakelijk vanwege elkaars gezelschap, maar vanwege de resultaten van angst.

5. Nieuwsgierigheid

Veel mensen zijn nieuwsgierig naar de “donkere kant”. De angst voor het onbekende is een van de meest natuurlijke en instinctieve angsten die we hebben – en het is ook een van de oudste nieuwsgierigheden. Een ander begrip dat ik in eerdere berichten al ontelbare keren heb genoemd, is dat mensen hun wereld graag logisch zien – ze houden ervan dat alles in mooie, nette pakketjes wordt verpakt. Onze wereld is gemakkelijker te begrijpen als de dingen begrijpelijk voor ons zijn; en dus zullen sommigen ervoor kiezen zich verder in te laten met ‘het onbekende’ om de situatie beter te begrijpen.

Een andere manier om dit perspectief op de “nieuwsgierigheid van de duistere zijde” te bekijken is door thanatos te overwegen. Hoewel ik nooit een grote fan ben geweest van de “theorieën” van Freud, zou het oneerlijk zijn om zijn perspectief op de doodsdrift af te wijzen (en in strijd met kritisch denken) als een mogelijke verklaring voor waarom zovelen graag bang zijn.

Volgens Freud gaan mensen over tot potentieel zelfdestructieve daden vanwege een intrinsiek doodsinstinct – een preoccupatie met de dood, zo je wilt. Natuurlijk is er weinig bewijs om deze bewering te ondersteunen en veel meer om aan te geven dat mensen streven naar zelfbehoud; maar dit verklaart niet expliciet waarom veel individuen zich bezighouden met dergelijk zelfdestructief gedrag – hoewel andere onderzoeksorganen suggereren dat veel zelfdestructief gedrag wordt uitgevoerd vanwege vooroordelen ten aanzien van (onmiddellijk) genot (bijv. drugsgebruik) of kosten-baten-analyses van risico’s (bijv. 5 procent kans om te sterven versus 95 procent kans om er cool uit te zien). Ik denk dat het laatste punt bijzonder interessant is, gezien de nadruk op plezier en onze discussie over de zondvloed, en op risico en onze discussie over het vangnet.

Dit Halloween-seizoen, als je een enge film kijkt, een spookhuis bezoekt, of zelfs een eng videospelletje speelt, denk dan eens na over wat je voelt en wat er op dat moment met je lichaam gebeurt. Voel je je daarna beter? Voel je plezier? Ben je opgelucht dat het voorbij is? Ben je tevreden met jezelf of, misschien, voel je je dichter bij de persoon met wie je het beleefd hebt? Reflecteer op de ervaring en denk er kritisch over na – bedenk waarom je het misschien leuk vindt om bang te worden!