Sinds Descartes’ Vergissing (Odile Jacob, 1995) heeft de wereldberoemde neurowetenschapper Antonio Damasio gepleit voor de primordiale rol van emoties en gevoelens in cognitieve processen. In een interview met LesEchos.fr over de release van zijn nieuwste boek The Strange Order of Things (2017), biedt Damasio, die het Brain and Creativity Institute (Los Angeles) leidt, ons de sleutels tot zijn theorie over het ontstaan en functioneren van de geest.
Antonio Damasio is ervan overtuigd dat de geest niet louter cerebraal is, maar ook lichamelijk, want “het is niet alleen een product van de hersenen, maar ook van de interactie ervan met het lichaam.” Hier is een kwantificeerbaar voorbeeld (onder andere): als je alle bloedvaten die onze neuronen van bloed voorzien van eind tot eind zou leggen, zouden ze een ketting van 400 mijl vormen! Volgens de neurowetenschapper zijn onze hersenen het resultaat van de evolutie van het zenuwstelsel, waarvan het eerste begin dateert van 500 miljoen jaar geleden. Voordat zij de coördinator van ons lichaam werden, zorgden de eerste netwerken van zenuwvezels voor een elementaire vorm van waarneming van de onmiddellijke omgeving of een middel om voedsel te assimileren in het spijsverteringskanaal. Zo zou onze darm, die vaak ons tweede brein wordt genoemd, in feite de eerste zijn geweest die is ontstaan. Volgens A. Damasio: “Herinnering aan ons begin helpt ons de dingen in perspectief te plaatsen: het zenuwstelsel en de hersenen die het uiteindelijk werden, waren aanvankelijk en vooral de dienaren van het lichaam; ze waren er niet om te “denken”, maar tegenwoordig hebben we de neiging ze maar al te snel tot deze functie te reduceren. “
In dit kader van denken worden gevoelens beschouwd als “mentale waarnemingen van de interne toestand van het lichaam en de emoties die het voortdurend wijzigen.” Ieder van ons heeft dit wel eens ervaren, zoals bijvoorbeeld wanneer angst ons gezicht doet samentrekken en onze hartslag doet versnellen. Gevoelens daarentegen (die later komen) zijn een uitsluitend mentaal verschijnsel; en komen dus alleen voor bij de meest geavanceerde soorten. Damasio meent dat zij de assistenten zijn van de homeostase, d.w.z. “alle vitale processen die een organisme in staat stellen te werken aan zijn zelfbehoud”. Op deze manier bieden gevoelens een constante bron van nieuwe informatie; ze rapporteren over de interne toestand van ons lichaam. Ellende of lijden kunnen dus worden beschouwd als waarschuwingen dat er iets mis is.
Hersenen en lichaam produceren samen wat wij de geest noemen. Dus als je het bewustzijn fysiek wilt lokaliseren, kun je je niet alleen richten op de “top van de piramide” (de cortex), maar ook (en vooral) op “de basis, die geworteld is in het lichaam” (het cerebellum, de hersenstam, de hypothalamus, het ruggenmerg, etc.). Vandaar het scepticisme van de neurowetenschapper tegenover wat wij “Sterke Kunstmatige Intelligentie” noemen. Volgens hem zal het de menselijke geest niet snel verdringen; bewustzijn vereist gevoelens en een levend lichaam dat door homeostase wordt gereguleerd, iets wat robots niet hebben.
Of nog niet hebben?