Wat was er eerst, de vogel of het land?

In feite is de naam van deze vogel in zowat elke taal het resultaat van geografische fouten en verbale luiheid, een erfenis van de chaos en verwarring die gepaard gingen met het begintijdperk van de globalisering.

Het vroegste gebruik van “turkey” in het Engels, volgens de Oxford English Dictionary, was in 1541, met het woord “turkeycocke”. Dit verwees waarschijnlijk niet naar de vogel die talloze Amerikanen deze week zullen eten, maar naar zoiets als parelhoen of pauw, of misschien naar een exotische vogel die vanuit het Oosten in Europa werd ingevoerd. Europeanen kochten deze vogels meestal van Turkse handelaren uit Constantinopel, en zagen ze dus als een haan, of hen, uit het land van de Turken.

Naarmate Britse kolonialisten zich in de Nieuwe Wereld vestigden, werd de grote eetbare wildvogel uit Amerika steeds populairder in Europa. Op de een of andere manier kregen deze verschillende vogels, die uit zeer verschillende plaatsen kwamen, dezelfde naam. Tegen het begin van de 17e eeuw was de verkorte versie van deze naam, “kalkoen”, in de eerste plaats van toepassing geworden op de “hoender” uit het Westen.

Dus hebben de Europeanen per ongeluk een Amerikaanse vogel genoemd naar een volk dat in de tegenovergestelde richting leefde, wat passend kan zijn, aangezien dat volk een soortgelijke vergissing beging. Er waren geen inheemse kalkoenen in Turkije, dus noemden de Turken de vogel “hindi”, misschien denkend dat hij uit India kwam — Hindustan in het Turks.

Dit kan ook zijn omdat in het 17e en 18e eeuwse Constantinopel Frans spreken populair was onder de beschaafde crème de la crème van de stad. In het Frans heette deze vogel oorspronkelijk poulet d’Inde, of “kip uit India,” en later afgekort tot dinde. De Franse vergissing is wellicht een gevolg van de verkeerde opvatting van de Europeanen in die tijd dat de Amerika’s “Indië” waren.

Hoe noemen Indianen deze vogel dan? India was ook het thuis van nul kalkoenen. Maar het kent meer dan honderd talen, en in veel daarvan heet de kalkoen piru, of peru, wat, surprise surprise, het resultaat is van nog een geografische misvatting. De Portugezen gaven de vogel deze naam omdat hij blijkbaar op hun tafel begon te verschijnen rond de tijd dat hun beroemde succesvolle zeelieden het Zuid-Amerikaanse land Peru veroverden.

Daar blijft het niet bij: de Cambodjanen vernoemden deze vogel naar de Fransen, terwijl de Maleisiërs hem naar de Nederlanders vernoemden, die hem op hun beurt vernoemden naar een enkele Indiase havenstad.

Uiteindelijk schijnt niemand geweten te hebben, of zich er druk om gemaakt te hebben, waar deze vogel vandaan kwam. Als we daar toen achter waren gekomen, zouden we de kalkoen nu kennen als “americkey”, of kortweg “rickey”. Maar in dat doorkruiste eerste tijdperk van wereldhandel, verpestte iedereen het. En in het Engels, nu ’s werelds lingua franca, eindigden de naam van het land en de vogel die het nooit gekend heeft als één en dezelfde.

Dus vandaag zullen velen in Turkije genieten van een vogel uit Amerika, per ongeluk vernoemd naar India, mogelijk door de Fransen. Terwijl Amerikanen een vogel zullen eten die de Britten lui naar de Turken hebben genoemd.

Gobble gobble.