Lestijd: 5 minuten

Foto uit

De laatste tijd wordt er in de media veel aandacht besteed aan anti-racisme. In plaats van in te gaan op wat eraan kan worden gedaan, is er veel discussie geweest over de vraag of racisme – en dan vooral systemisch racisme – bestaat in Canada, en is er klaarblijkelijk verwarring ontstaan over de betekenis van belangrijke termen. Zo berichtte CBC op 9 juni 2020 dat de plaatsvervangend RCMP-commissaris van Alberta, Curtis Zablocki, ontkende dat er systemisch racisme bestaat in het politiewerk in Canada. RCMP-commissaris Brenda Lucki zei dat plaatsvervangend RCMP-commissaris Zablocki had aangegeven dat hij de betekenis van “systemisch racisme” niet goed had begrepen. Om racisme daadwerkelijk aan te pakken, is het van groot belang dat iedereen heel duidelijk is over de terminologie.

Racisme, rassendiscriminatie en zelfs systemisch racisme worden vaak door elkaar gebruikt, wat leidt tot verwarring en verkeerde informatie. De provinciale, territoriale en federale wetgeving verbiedt rassendiscriminatie. Het Canadese Handvest van Rechten en Vrijheden (Charter) verbiedt rassendiscriminatie door de overheid. Er zijn beperkte omstandigheden in het kader van deze wetgeving waarin rassendiscriminatie door de overheid of de verweerder kan worden gerechtvaardigd.

Racisme is een combinatie van vooroordeel over ras (of discriminatie) plus macht. “Ras” is een van de verschillende gronden die zowel onder de mensenrechtenwetgeving als onder s. 15(1) van het Handvest vallen. Walter Tarnopolsky definieerde ras in het kader van de wetgeving inzake mensenrechten (zoals geciteerd in Blake v Loconte (1980), 1 CHRRD/74 at D/78 (Ont. Bd. of Inquiry)) als volgt:

… slechts één instantie heeft getracht een definitie te geven van het woord “ras” en dat was de Board of Inquiry van 1976 onder de Alberta Individual’s Rights Protection Act in de zaak Ali v. Such… De Board citeerde uit Webster’s New World Dictionary (2d. ed.) en Black’s Law Dictionary (rev. 4th. ed.) en concludeerde daaruit dat “ras duidt op brede of grote scheidslijnen tussen de mensheid, en elk van de definities geeft aan dat de rassen fysieke eigenaardigheden hebben die het ene ras van het andere onderscheiden”.

In de wetgeving wordt “discriminatie” vaak niet gedefinieerd, maar toonaangevende zaken van het Hooggerechtshof van Canada (SCC) bieden een leidraad. Op het gebied van de mensenrechten is de toonaangevende zaak Moore tegen British Columbia (Education), 2012 SCC 61 (Moore). Moore bepaalt:

… om prima facie discriminatie aan te tonen, moeten klagers aantonen dat zij een kenmerk hebben dat door de Code tegen discriminatie wordt beschermd; dat zij een nadelige invloed hebben ondervonden met betrekking tot de dienst; en dat het beschermde kenmerk een factor was bij de nadelige invloed.

Onder s. 15(1) van het Handvest vat het SCC de wet op discriminatie samen in Quebec (Attorney General) v Alliance du personnel professionnel et technique de la santé et des services sociaux, 2018 SCC 17:

… De test voor een prima facie schending van s. 15 verloopt in twee fasen: Schept de aangevochten wet op het eerste gezicht of in haar uitwerking een onderscheid op basis van opgesomde of analoge gronden? Zo ja, legt de wet “lasten op of ontzegt zij een voordeel op een wijze die leidt tot het versterken, bestendigen of verergeren van … benadeling” (citaat weggelaten).

Intention is not relevant in discrimination; we do not consider whether a person intended to discriminate. Het is de impact van de discriminatie waarmee we rekening houden.

In het geval van Canada en de Verenigde Staten bezitten blanken momenteel sociaal doordrenkte macht en dit wordt weerspiegeld in onze instellingen.De wettelijke tests voor “discriminatie” en “ras” geven aan dat een persoon wordt geconfronteerd met rassendiscriminatie telkens wanneer een persoon een nadelige invloed ondervindt (bv. veroorzaakt door de werking van de wet op grond van het Handvest; of op gebieden zoals werkgelegenheid, huur of openbare diensten op grond van de wetgeving inzake mensenrechten) vanwege zijn of haar ras. Dit geldt voor blanke mensen, gekleurde mensen, zwarte mensen en inheemse mensen. Als een potentiële werkgever bijvoorbeeld een anders gekwalificeerde persoon niet aanneemt op grond van zijn ras, zou dat rassendiscriminatie zijn. Deze discriminatie is illegaal, tenzij de werkgever dit redelijkerwijs kan rechtvaardigen. Kortom, het is mogelijk dat een blanke, een inheemse of een persoon van kleur rassendiscriminatie ondervindt.

De wet heeft betrekking op gedrag en niet op attitudes. Hoewel rassendiscriminatie een handeling is, wordt het vaak veroorzaakt door raciale vooroordelen, die een houding zijn. Volgens de website van Calgary Anti-Racism Education (CARED):

Aannames en stereotypen over blanke mensen zijn voorbeelden van raciale vooroordelen, niet van racisme. Rassenvooroordelen verwijzen naar een reeks discriminerende of denigrerende houdingen die gebaseerd zijn op veronderstellingen die voortvloeien uit percepties over ras en/of huidskleur. Raciale vooroordelen kunnen dus wel degelijk gericht zijn tegen blanken (bv. blanken kunnen niet dansen), maar worden niet als racisme beschouwd wegens de systemische machtsverhouding.

Racisme is dus niet hetzelfde als rassendiscriminatie. Hoewel mensen rassendiscriminatie soms “racisme” noemen, schept dit verwarring en is het niet juist. Racisme is een combinatie van raciale vooroordelen (of discriminatie) plus macht. Met “macht” bedoelen we wie wordt erkend en aanvaard als iemand met macht in de samenleving als geheel. In deze context is de macht sociaal bepaald, maar niet noodzakelijkerwijs verdiend. In Canada en de Verenigde Staten bijvoorbeeld wordt algemeen aanvaard dat heteroseksuele blanke mannen van middelbare leeftijd de natuurlijke leiders zijn. We kunnen dit zien door naar verschillende instellingen te kijken – zoals regeringen, wetgevende lichamen, grote bedrijven, justitie en andere instellingen – om te zien wie er aan het hoofd staat (of wie de macht heeft).

CARED legt “macht” verder als volgt uit:

Met macht bedoelen we: het gezag dat wordt verleend via sociale structuren en conventies – mogelijk ondersteund door geweld of de dreiging van geweld – en de toegang tot communicatiemiddelen en hulpbronnen, om raciale vooroordelen te versterken, ongeacht de onwaarheid van de onderliggende bevooroordeelde veronderstelling. In wezen is alle macht relationeel, en de verschillende relaties versterken of verstoren elkaar.

Systemisch racisme en institutioneel racisme zijn subsets van racisme. Frances Henry en Carol Tator definiëren racisme in The Colour of Democracy 4th ed (Toronto: Nelson Education, 2010) op blz. 383 als volgt:

Een systeem waarin de ene groep mensen macht uitoefent over de andere op basis van huidskleur; een impliciete of expliciete reeks overtuigingen, onjuiste veronderstellingen en handelingen die gebaseerd zijn op een ideologie van de inherente superioriteit van de ene rassengroep boven de andere, en die tot uiting komen in organisatorische of institutionele structuren en programma’s, alsook in individuele denk- of gedragspatronen.

Om racisme daadwerkelijk aan te pakken, is het van groot belang dat iedereen heel duidelijk is over de terminologie.In het geval van Canada en de Verenigde Staten bezitten blanken momenteel sociaal verankerde macht en dit wordt weerspiegeld in onze instellingen. Het Centre for Race and Culture spreekt als volgt over systemisch racisme in de Canadese samenleving:

Een systeem van macht en geweld dat kansen structureert en waarde toekent op basis van de sociale constructie van ras, waarbij bevoorrechting wordt toegekend aan blanken. Een systeem dat zwarte gemeenschappen, gemeenschappen van kleur en inheemse gemeenschappen op oneerlijke wijze benadeelt en vervolgens gemeenschappen en individuen die door blanken worden omarmd, op oneerlijke wijze bevoordeelt.

Een andere verwarrende term wordt ten onrechte door elkaar gebruikt met systemisch racisme – systematisch racisme. Deze twee termen zijn niet hetzelfde. Josh Burnoff geeft de volgende uitleg:

Systematisch racisme is een geheel van praktijken die discrimineren op basis van ras. Systematisch racisme is een systeem dat racisme inherent heeft aan de manier waarop het werkt.

Systematisch racisme is relatief gemakkelijk te verhelpen, als je het maar wilt proberen. Systemisch racisme vereist een diepere manier van denken. Ik denk ook dat het vereist dat er een raciaal diverse groep besluitvormers bij betrokken is, omdat een diverse groep mensen gemakkelijker racisme kan identificeren in de systemen die racisme in zich dragen, of dat racisme nu opzettelijk is of niet.

Waarom is het zo belangrijk om duidelijk te zijn? Wanneer een blanke zegt dat hij racisme heeft ervaren, dan is dat in Canada niet mogelijk omdat blanken op dit moment een sociaal verankerde macht bezitten. Zij kunnen echter wel degelijk rassendiscriminatie hebben ondervonden en kunnen in sommige omstandigheden een rechtsmiddel krijgen. Voor meer diepgaande informatie over racisme en rassendiscriminatie kunt u terecht op CARED.