Pangaea was het laatste supercontinent van de aarde – een enorme samensmelting van alle grote landmassa’s.

Voordat Pangaea uiteenviel, zat wat we vandaag de dag kennen als Nova Scotia vast aan wat een onwaarschijnlijke buur lijkt: Marokko. Newfoundland zat vast aan Ierland en Portugal.

Zo’n 250 miljoen jaar geleden was Pangaea nog steeds aan elkaar genaaid, nog niet uiteengereten door de geologische krachten die de continenten vormden zoals we ze nu kennen.

Sinds vele jaren hebben geologen zich afgevraagd hoe alle stukken oorspronkelijk in elkaar pasten, waarom ze uit elkaar vielen op de manier waarop dat gebeurde en hoe ze uiteindelijk verspreid raakten over de aardbol.

Als assistent-professor structurele geologie doe ik onderzoek naar platentektoniek – met name hoe en waarom continenten uit elkaar vallen – en de daarmee samenhangende stollingsgesteenten, natuurlijke hulpbronnen en gevaren.

Puzzelstukjes

We weten dat Nova Scotia en Marokko ooit aan elkaar vast zaten omdat hun kustgebieden – of marges – perfect op elkaar aansluiten. We kunnen hun pad ook volgen uit de structuur van de oceaanbodem die hen nu scheidt.

Heden ten dage zijn we veel dichter bij het begrijpen van de verschuiving van de continenten, inclusief de verplaatsing van landmassa’s, maar er is nog veel te leren.

De wetenschap waarom ze precies 5000 kilometer van elkaar af kwamen te liggen – en hoe andere delen van de continentale legpuzzel uit elkaar trokken zoals ze deden – is uitgebreid onderzocht en bediscussieerd.

Eén kamp gelooft dat de continenten uit elkaar werden gesleept door de beweging van tektonische platen, aangedreven door krachten elders. De andere groep gelooft dat heet materiaal uit de diepere ondergrond zich een weg naar boven heeft gebaand en de continenten uit elkaar heeft geduwd.

Of de ene theorie of de andere of een combinatie van beide juist is, zoveel is zeker: wat er ook gebeurd is, het gebeurde niet snel!

Plaattektoniek is een doorlopend verhaal dat zich elk jaar met slechts millimeters ontvouwt. De verandering is opgeteld over eonen, waardoor we zijn waar we nu zijn – nog steeds op drift, maar bijna onmerkbaar.

The North Atlantic

Een gebied van bijzonder intensief onderzoek en aanhoudend mysterie is de Noord-Atlantische Oceaan – het gebied begrensd door Groenland, Oost-Canada en West-Europa – waar de laatste fasen van het uiteenvallen van Pangaea zich afspeelden.

Het is misschien vreemd dat in deze regio veel van de geowetenschap is ontstaan die met succes zou worden toegepast om de continentale samenstelling van andere regio’s in de wereld te begrijpen.

Toen de Noord-Atlantische Oceaan zich begon te openen, begon het continent zich af te scheiden langs de westkant van Groenland. Daarna stopte het en in plaats daarvan ging het verder open tussen Oost-Groenland en Europa. Waarom?

Om deze en aanverwante vragen op te lossen, hebben twee collega’s en ik ongeveer 30 onderzoekers uit vele verschillende gebieden van de geowetenschap samengebracht in de Noord-Atlantische Werkgroep.

In ons onderzoeksteam zitten geofysici (die natuurkunde toepassen om processen in de aarde te begrijpen), geochemici (die scheikunde toepassen om de samenstelling van de materialen waaruit de aarde is opgebouwd te begrijpen) en vele anderen die de structuur en evolutie van de aarde bestuderen.

Tot nu toe heeft de Noord-Atlantische Werkgroep een aantal workshops gehouden en een reeks artikelen gepubliceerd waarin een nieuw model wordt voorgesteld voor het beantwoorden van enkele van de lang onbeantwoorde vragen over wat er in de Noord-Atlantische Oceaan is gebeurd.

Structurele erfenis

Onze Noord-Atlantische Werkgroep was in staat om vele soorten gegevens samen te brengen en het probleem vanuit meerdere invalshoeken te benaderen. Wij kwamen tot de conclusie dat de meeste belangrijke geologische gebeurtenissen sterk werden beïnvloed door vroegere activiteiten – een proces dat “overerving” wordt genoemd.”

In de loop van de geschiedenis van de aarde zijn de continentale landmassa’s verscheidene malen samengekomen en vervolgens uiteengescheurd.

Dit proces van samensmelting en daaropvolgende verspreiding staat bekend als een “supercontinentcyclus”. Deze eerdere gebeurtenissen lieten littekens en lijnen van zwakte achter.

Toen Pangaea opnieuw onder druk kwam te staan, scheurde het open langs deze oudere structuren. Hoewel dit proces al in de begindagen van de plaattektoniektheorie werd gesuggereerd, wordt nu pas duidelijk hoe belangrijk en verreikend het is.

Op de grootste schaal begon de scheur die de Noord-Atlantische Oceaan vormde eerst ten westen van Groenland. Daar raakte het oude berggordels die niet uit elkaar wilden vallen.

Oostelijk van Groenland was er minder weerstand, die zich als een rits opende en uiteindelijk alle verbreding opnam om de Noord-Atlantische Oceaan te vormen.

Daarnaast lieten overblijfselen van deze vorige platentektonische cycli diep in de aardmantel resten achter die gevoelig waren voor smelten, wat veel van de wijdverspreide gesmolten gesteenten verklaart die gepaard gingen met het uiteenvallen.

En op kleinere schaal lijkt het erop dat de koolwaterstofhoudende bekkens die op de continentale randen zijn achtergelaten, ook door eerdere gebeurtenissen zijn beïnvloed.

Veel van wat we hierover weten, is verzameld bij het zoeken naar olie en gas. Onze meest gedetailleerde kennis is afkomstig van kustgebieden die het dichtst bij de markten liggen waar deze grondstoffen worden verwerkt en verkocht, en het grootste deel ervan is verkregen sinds de jaren zestig, met behulp van naoorlogse technologie om de bodem van de oceanen te scannen.

Deze economische factoren betekenen dat onze kennis van de ondergrond drastisch afneemt voorbij Newfoundland.

Naar het noorden is er veel te onderzoeken en te begrijpen, waar de antwoorden op het resterende mysterie van hoe we hier zijn gekomen mijlen onder de golven liggen.

Alexander Lewis Peace, Assistent Professor (Structurele Geologie), McMaster University.

Dit artikel is heruitgegeven uit The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees het originele artikel.