Hoe Filippino’s aan hun achternaam komen
Narciso Claveria y Zaldua is een naam die geen belletje doet rinkelen behalve bij Filippijnse historici, of misschien bij sommige mensen in Cagayan, Masbate, en Misamis Oriental die in steden wonen met de naam Claveria, ter ere van een Spaanse gouverneur-generaal die diende van 1844-1849.
Voor het persoonlijk leiden van een succesvolle campagne in Samal tegen piraten die het eiland Balanguigui terroriseerden in februari 1848, werd Claveria gedecoreerd met het Grootkruis van de Koninklijke en Militaire Orde van San Fernando, en kreeg de erfelijke titel “Conde de Manila.”
Claveria kwam afgelopen woensdag in gedachten toen katholieken de 40 dagen van de vastentijd begonnen in de schaduw van het coronavirus.
Claveria is misschien niet zo bekend als Legazpi, Dasmariñas, Taft, of Forbes, maar twee van zijn daden zijn nog steeds voelbaar in onze tijd. De eerste had iets te maken met het terugzetten van de tijd en de Filippijnse kalender. Toen Ferdinand Magellan in 1519 van Sevilla naar de Molukken voer, wist hij niet dat hij wat wij vandaag kennen als de Internationale Datumgrens had overschreden. Op 9 juli 1522 sprak Magellan’s kroniekschrijver Antonio Pigafetta met mannen die proviand waren gaan halen en schreef:
“En wij droegen onze mannen in de boot op, dat zij, wanneer zij aan land waren, moesten vragen welke dag het was. Zij kregen als antwoord dat het voor de Portugezen donderdag was, waarover zij zich zeer verwonderden, want voor ons was het woensdag, en wij wisten niet hoe wij ons hadden vergist. Want ik, die altijd gezond was, had elke dag zonder enige onderbreking opgeschreven. Maar, zo werd ons sedertdien verteld, er was geen vergissing geweest, want wij hadden onze reis altijd in westelijke richting gemaakt en waren op dezelfde plaats van vertrek teruggekeerd als de zon, waardoor de lange reis de winst van vierentwintig uren had gebracht, zoals duidelijk te zien is.”
Om een lang verhaal kort te maken, “Magellan’s verloren dag” werd “gecorrigeerd” door Narciso Claveria die, met instemming van de aartsbisschop van Manilla, verordende dat maandag 30 dec. 1844 gevolgd zou worden door woensdag 1 jan. 1845. Zo verdween dinsdag 31 december 1844, waarmee de Filippijnen in de pas liepen met de rest van de regio, lang voordat in 1851 de meridiaan of Greenwich Mean Time werd ingesteld. De afrekening van tijd, kalenders en dagen van de week in de Filippijnen was gebaseerd op zonsopgang, zonsondergang, de fasen van de maan, en de jaarlijkse vaststelling van de datum voor Pasen.
Op 29 november 1849 vaardigde Claveria ook een decreet uit over het aannemen van achternamen. Aangezien er geen systeem voor achternamen bestond, waarbij te veel pas bekeerde indios De Jesus, De la Cruz, De los Santos, of Del Rosario aannamen, leidde dit tot veel verwarring die een efficiënte volkstelling en belastinginning in de weg stond. Claveria voorzag 61.000 opties in een Catalogo alfabetico de apellidos (alfabetische catalogus van familienamen). Zo hebben sommige zeer etnisch uitziende mensen vandaag de dag Spaanse achternamen zoals Gonzalez, Gutierrez, Enriquez, of Romualdez, terwijl sommige mestizo of Chinees uitziende Pinoys namen dragen van voor-Spaanse adel zoals Gatbonton, Gatchalian, Gatdula of Gatmaitan, of namen met kenmerken van voor-Spaanse krijgers: Macaspac (vernietiger), Macatunaw (iemand die metaal kan smelten), Macatangay (iemand die kan grijpen of vangen), Macapagal (onvermoeibaar) of het voor zichzelf sprekende Catacutan, dat verwijst naar iemand die gevreesd moest worden.
Enkele Filippijnse termen die hun weg vonden in Claveria’s catalogus en als achternaam werden gegeven aan degenen die te laat waren of geen keus hadden, zijn onder meer: Baboy (varken), Onggoy (aap), Dilangbutiqui (hagedistentong), Bayag (testikels), Puqui (vagina) en Bayot (homoseksueel). Hierbij moet worden opgemerkt dat de Spaanse familienaam Gago op de Filippijnen een andere betekenis heeft.
Maar een andere blik op de lijst onthulde onze religieuze kant. Claveria’s lijst had familienamen die eigenlijk titels zijn van de Maagd Maria: Del Rosario (Maagd van de Rozenkrans), Paz of De la Paz (Virgen de la Paz y de Buenviaje, de Maagd van de Vrede en de Goede Reis die in Antipolo wordt vereerd), Concepcion (Onbevlekte Ontvangenis), Asuncion (Assumptie), Natividad (Kerstmis), Salvacion (Verlossing), Del Carmen (Onze Lieve Vrouw van Mt. Carmel), en De la Peña (Nuestra Señora de la Peña de Francia). Bautista komt van San Juan Bautista of Johannes de Doper, die verschilt van Evangelista, die San Juan Evangelista of Sint Jan de Evangelist is. Apostol kan een van de Apostelen zijn, terwijl De los Reyes een verwijzing is naar de Drie Koningen in het Kerstverhaal. Ondertussen is De los Santos nogal morbide omdat het ons herinnert aan het feest van Allerheiligen, wanneer Filippino’s op 1 november naar de begraafplaatsen trekken.
Onze achternamen weerspiegelen meer geschiedenis dan we willen toegeven.