““

Grootvaderklokken stonden ook bekend als staande klokken totdat een 19e-eeuwse liedjesschrijver langskwam en de geschiedenis voorgoed veranderde. Raitis Ziemelis/EyeEm/Getty Images

“Grootvaderklok” is een toepasselijke naam voor een voorwerp dat vaak als familiestuk wordt behandeld. Maar ook al klinkt het als erfgoed en traditie, de term zelf is vrij jong. In feite is hij meer dan twee eeuwen nieuwer dan het uurwerk dat hij aanduidt.

Toen deze verticaal begaafde klokken meer dan 350 jaar geleden voor het eerst werden uitgevonden, noemden de mensen ze eigenlijk “staande klokken”, een bijnaam die in sommige kringen nog steeds wordt gebruikt (ook al is hij minder pakkend). Dus hoe is de term grootvaderklok ontstaan? Laten we eerst de historische context bekijken voordat we ons over die vraag buigen.

De klokkenmakerij als discipline maakte een enorme sprong voorwaarts in de 17e eeuw. Op basis van het onderzoek van Galileo Galilei bouwde de Nederlandse astronoom Christiaan Huygens ergens rond 1657 de allereerste slingeruurwerk. Het was verreweg het nauwkeurigste uurwerk dat de wereld ooit had gezien – en het veranderde in één klap een hele industrie.

Zogenaamde slingerklokken raasden al snel door West-Europa. Mechanici daar konden het niet laten om te knutselen aan Huygens’ geesteskind. Zo werd de staande klok geboren. Ontworpen in Londen, kwamen deze oorspronkelijk op de markt rond 1660. De meeste vroege modellen waren ongeveer 2 meter hoog. Hun middenstuk bestond uit houten kasten waarin de altijd belangrijke slingers waren ondergebracht. Na verloop van tijd begonnen klokkenmakers langere slingers te installeren, die op hun beurt langere kasten vereisten, vandaar de uitdrukking “staande klok.”

Die alledaagse term zouden we vandaag de dag misschien nog steeds gebruiken, ware het niet dat een liedjesschrijver de bijnaam “Amerika’s oorlogsdichter” heeft gekregen.”

Henry Clay Work, geboren in Middletown, Connecticut, op 1 oktober 1832, was een autodidact musicus en tekstschrijver. Hij maakte naam voor zichzelf tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. Tijdens het conflict waren Work’s geschriften voorstanders van de Noordelijke zaak. “Kingdom Coming”, Work’s 1862 pro-Union ballade, leverde hem een contract op met de Root & Cady muziekuitgeverij. De volgende negen jaar produceerde hij talrijke hits voor het bedrijf.

Helaas waren de naoorlogse jaren niet vriendelijk voor Work. Twee van zijn kinderen stierven in de jaren 1870 en een slechte zakelijke onderneming bracht hem financieel in verlegenheid. Niettemin bleef hij schrijven.

Een van zijn latere werken was getiteld “Grandfather’s Clock.” Volgens zijn neef Bertram, besteedde Henry Clay Work vier jaar aan het schrijven van dit stuk, dat Root & Cady publiceerde in 1876. Het deuntje vertelt het verhaal van een grootvader die op de dag van zijn geboorte een gloednieuwe staande klok kreeg. Een leven later gaan de man en zijn uurwerk samen naar het hiernamaals. “De klok van mijn grootvader was te groot voor de plank, dus stond hij negentig jaar op de vloer,” luidt het openingsvers. “Het was gekocht op de morgen van zijn geboorte en was altijd zijn schat en trots. Maar het stopte, om nooit meer te gaan, toen de oude man stierf.”

Works laatste megahit, “Grandfather’s Clock” werd een instant klassieker – en een blijvende. Er werden meer dan 800.000 exemplaren van verkocht en het nummer maakte de auteur $4.000 rijker. In latere decennia werd het gecoverd door Johnny Cash, gecoverd op “A Prairie Home Companion” en zelfs geremixt voor de soundtrack van het indie videospel “Five Nights at Freddy’s 2”. Bovendien wordt dit liedje door The Oxford English Dictionary gecrediteerd voor het populariseren van de term “grootvaderklok.”

““

Henry Clay Work’s liedje “Grandfather Clock” hielp de term te vinden voor de staande klokken die we vandaag de dag kennen.

Library of Congress

En zo inspireerde het liedje van Work een nieuwe bijnaam voor een eeuwenoud uurwerk. Maar wat was de inspiratie voor het liedje zelf? Er zijn twee theorieën. Het George Hotel of Piercebridge in North Yorkshire, Engeland, beweert dat “Grandfather’s Clock” in de lobby werd bedacht. Work verbleef er ooit tijdens een reis door het Verenigd Koninkrijk in 1874. Toen hij incheckte, zag hij naar verluidt een fraaie staande klok in de lobby van het hotel. De wijzers leken vast te zitten, vastgelopen op 11:05. Toen hij een medewerker vroeg naar deze kapotte klok, kreeg hij te horen dat deze toebehoorde aan wijlen de gebroeders Jenkins, die ooit eigenaar van het hotel waren geweest. Hun klok, leerde Work, was gekocht op de dag dat de oudste broer werd geboren. Vermoedelijk was het het meest betrouwbare uurwerk dat iemand zich kon wensen. Maar toen een broer stierf, werd de klok trager. En jaren later, toen de andere broer overleed, ging de laatste “tik” af. Volgens de legende is het sindsdien stil geweest.

Alas, dit verhaal is waarschijnlijk slechts een beetje lokale folklore. Toch noemt het George Hotel of Piercebridge het als de inspiratie voor “Grandfather’s Clock.” Op de website van het hotel is zelfs een hele pagina gewijd aan die oude klok, die nog steeds te zien is in de lobby.

Een familie uit Massachusetts biedt dan weer een andere verklaring. De familieleden van Work’s vrouw, Sarah Parker, geloven dat zij de klok bezitten die aan de wieg stond van dit iconische lied. De Parkers vertellen dat de liedjesschrijver zijn inspiratie haalde uit een oude staande klok die vroeger eigendom was van Sarah’s grootvader. Al die jaren later is deze houten klok nog steeds eigendom van de Parkers – en nee, hij werkt ook niet.