Zoals bij Homerus, hebben zich rond Hesiod legendarische tradities opgehoopt, hoewel we tenminste over enkele biografische details beschikken uit verwijzingen in zijn eigen werken. Zijn vader kwam uit Cyme in Aeolis, (het huidige West-Turkije), maar stak de zee over om zich te vestigen in een klein dorp in Boeotië aan de voet van de berg Helicon in Griekenland.

Als jongeling werkte hij als herder in de bergen, en daarna, toen zijn vader stierf, als kleine boer op het harde land. Hesiod beweerde de gave van dichterlijke inspiratie te hebben gekregen van de Muzen zelf (die van oudsher op de berg Helicon woonden), terwijl hij op een dag schapen hoedde. Nadat hij een rechtszaak tegen zijn broer Perses over de verdeling van zijn vaders land had verloren, verliet hij zijn vaderland en verhuisde naar de streek van Naupactus in de Golf van Korinthe.

Hesiod’s datering is onzeker, maar vooraanstaande geleerden zijn het er in het algemeen over eens dat hij in de tweede helft van de 8e eeuw v. Chr. leefde, waarschijnlijk kort na Homerus. Zijn belangrijkste werken zouden rond 700 v. Chr. zijn geschreven. Volgens verschillende tradities stierf Hesiod in de tempel van Zeus Nemean in Locris, vermoord door de zonen van zijn gastheer in Oeneon, of in Orchomenus in Boeotië.

Van de vele werken die in de oudheid aan Hesiod werden toegeschreven, zijn er drie compleet bewaard gebleven (“Werken en Dagen”, “Theogonie” en “Het Schild van Heracles”) en nog veel meer in fragmentarische vorm. De meeste geleerden beschouwen “Het Schild van Herakles” en de meeste andere poëtische fragmenten die aan hem worden toegeschreven echter als latere voorbeelden van de poëtische traditie waartoe Hesiod behoorde, en niet als het werk van Hesiod zelf.

In tegenstelling tot de epische poëzie van Homerus, die schreef vanuit het gezichtspunt van de rijken en de adel, is “Werken en dagen” geschreven vanuit het gezichtspunt van de kleine zelfstandige boer, waarschijnlijk naar aanleiding van het geschil tussen Hesiod en zijn broer Perses over de verdeling van het land van zijn vader. Het is een didactisch gedicht, vol morele voorschriften en mythen en fabels, en het is vooral hierdoor (en niet zozeer door zijn literaire waarde) dat het door de ouden zo werd gewaardeerd.

De 800 verzen van “Werken en dagen” draaien om twee algemene waarheden: dat arbeid het universele lot van de mens is, maar dat hij die bereid is te werken, altijd rond zal komen. Het bevat raad en wijsheid, schrijft een leven van eerlijke arbeid voor (dat wordt afgeschilderd als de bron van alle goed) en valt luiheid en onrechtvaardige rechters en de praktijk van woeker aan. Het beschrijft ook de “Vijf Tijdperken van de Mens”, het eerste overgeleverde verslag van de opeenvolgende tijdperken van de mensheid.

“Theogonie” gebruikt dezelfde epische versvorm als “Werken en Dagen” en, ondanks het zeer verschillende onderwerp, geloven de meeste geleerden dat de twee werken inderdaad door dezelfde man zijn geschreven. Het is in wezen een grootschalige synthese van een grote verscheidenheid aan lokale Griekse tradities met betrekking tot de goden, en gaat over de oorsprong van de wereld en van de goden, te beginnen met Chaos en zijn nageslacht, Gaia en Eros.

De beter bekende antropomorfe godheden zoals Zeus komen pas in de derde generatie naar voren, lang na de eerste machten en de Titanen, wanneer Zeus een strijd tegen zijn vader wint en daardoor koning van de goden wordt. Volgens de historicus Herodotus werd Hesiod’s hervertelling van de oude verhalen, ondanks de verschillende historische tradities, de definitieve en geaccepteerde versie die alle Grieken in de oudheid met elkaar verbond.

• “Werken en dagen”
• “Theogonie”