De eerste verkiezingen voor alle rassen in Zuid-Afrika 25 jaar geleden maakten een einde aan een onderdrukkend systeem van rassenscheiding, apartheid genaamd, dat ongeveer 50 jaar lang blanken bevoordeelde boven zwarten.

Hier is een herinnering.

Rassen apart

Apartheid – een Afrikaans woord dat staat van “apartheid” betekent – werd officieel regeringsbeleid in 1948 toen de conservatieve Nationale Partij aan de macht kwam.

Het formaliseerde een systeem van overheersing door blanke minderheden dat al snel was ingevoerd nadat Europese kolonisten meer dan 300 jaar eerder in het zuidelijke puntje van Afrika begonnen aan te komen, de meesten afkomstig uit Nederland en Groot-Brittannië.

Apartheid was gebaseerd op wetten die mensen indeelden als zwart, gekleurd (gemengd ras), Indiaas of blank.

De rassen werden in alle opzichten gescheiden, ook op school, op het werk en in ziekenhuizen, en waar ze konden wonen en winkelen.

Banen waren voorbehouden aan bepaalde rassen; trouwen en seks over de kleurbalk heen was verboden; zelfs stranden, bussen en bankjes in parken werden toegewezen op basis van huidskleur.

Het bewind van de blanke minderheid

De blanken – die minder dan 20 procent van de bevolking uitmaakten – bezaten meer dan 80 procent van het land.

Zij controleerden de economie, inclusief de lucratieve mijnbouwsector, en alle politieke hefbomen.

Zwarte mensen hadden geen stemrecht en werden gedegradeerd tot inferieure banen, onderwijs en diensten.

Zij werden gedwongen te leven in verwaarloosde townships aan de rand van stedelijke gebieden of in verschillende achtergestelde, op etnische afkomst gebaseerde thuislanden die ‘Bantustans’ werden genoemd.

Tot 1986 waren zwarte Zuid-Afrikanen verplicht een paspoortachtig document bij zich te dragen, een zogenaamde ‘pass book’, dat hun bewegingsvrijheid beperkte.

Om het systeem in stand te houden, legde de apartheidsregering strenge censuur op en leunde zwaar op haar veiligheidstroepen, met verplichte dienstplicht voor blanke mannen tussen 1967 en 1993.

De strijd terug

Het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) leidde het verzet tegen apartheid, waarbij eerst geweldloze tactieken werden toegepast, zoals stakingen, boycots en burgerlijke ongehoorzaamheidscampagnes.

Een van de eerste grote protesten was een boycot van overheidsbussen in de Alexandra township in 1957.

In 1960 liep een mars in Sharpeville tegen de gehate pasjesboeken uit op een bloedbad toen de politie het vuur op de menigte opende, waarbij 69 zwarten om het leven kwamen.

In 1960 verbood de regering het ANC en andere zwarte oppositie, en legde de noodtoestand op.

Ondergronds en in ballingschap wendde het ANC zich tot de gewapende strijd.

In 1964 werd een van de leiders, Nelson Mandela, samen met anderen wegens sabotage veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Hij zat 27 jaar achter de tralies en werd ’s werelds bekendste politieke gevangene van die tijd en een icoon van de anti-apartheidsstrijd.

Sancties

Het bloedbad van Sharpeville vestigde de aandacht op de brute repressie van het regime, wat leidde tot het begin van zijn internationale isolement.

Zuid-Afrika werd uitgesloten van de Olympische Spelen, uit de Verenigde Naties gezet, onder wapen- en handelsembargo’s geplaatst.

Internationaal bekende persoonlijkheden werden activisten tegen de apartheid, met een groot rockconcert in het Londense Wembley Stadion in 1988 ter ere van Mandela.

Apartheid afgeschaft

Voor velen kwam het in 1990 als een schok toen president F.W. de Klerk – nog maar vijf maanden aan de macht – de legalisering van de zwarte oppositie aankondigde.

Binnen enkele dagen kwam Mandela vrij na 27 jaar gevangenisstraf; binnen anderhalf jaar was de apartheid voorbij, de discriminerende wetten ongedaan gemaakt.

De ontmanteling werd gevierd met de Nobelprijs voor de Vrede die in 1993 werd toegekend aan Mandela en de Klerk.

De overgang naar democratie verliep niet zonder slag of stoot: blanke extremisten verzetten zich heftig en de rivaliteit tussen militanten van het ANC en de Zoeloe-partij Inkhata liep uit op dodelijk geweld.

In 1994 werden de eerste verkiezingen gehouden waarbij alle rassen betrokken waren en zwarte Zuid-Afrikanen stonden uren in de rij om voor het eerst van hun leven hun stem uit te kunnen brengen.

Het ANC won met een ruime meerderheid en Mandela werd de eerste zwarte president van het land. De apartheid was voorbij.