Elektromagnetische golven zijn een natuurkundig verschijnsel dat het resultaat is van de wisselwerking tussen elektrische en magnetische velden. Zij bestaan overal, niet alleen in de vorm van radiogolven, die dienen als medium voor draadloze communicatie, maar ook als microgolven, infrarood, licht, ultraviolette straling, röntgenstraling en gammastraling. Aangezien geen enkel menselijk orgaan in staat is elektromagnetische golven rechtstreeks waar te nemen, moeten zij worden omgezet of vertaald in een andere vorm, willen wij er überhaupt iets over te weten komen. Het gebruik van zelfs maar een klein deel van het elektromagnetische spectrum voor de overdracht van informatie vereist verdere technische bewerkingen, zoals modulatie en demodulatie. Deze bewerkingen werken op een deel van het elektromagnetische spectrum met frequenties van ca. 3 Hz tot 3.000 GHz, algemeen bekend als ‘het radiospectrum.’

Hoewel het populaire draadloze icoon slechts één station afbeeldt, bestaan draadloze netwerken gewoonlijk uit meerdere stations die op veel verschillende manieren met elkaar kunnen worden verbonden. Terwijl de structuur van een bekabeld netwerk overeenkomt met de vorm van de kabel die wordt gebruikt om netwerkverbindingen tot stand te brengen, moeten de verbindingen in een draadloos netwerk altijd tot stand worden gebracht – niet ‘uit de ether’, maar uit de fysieke werkelijkheid van elektromagnetische golven die de aarde doordringen.

De gestileerde vorm van verbinding die in het populaire draadloze pictogram wordt gebruikt, is slechts het topje van de ijsberg als het gaat om opties voor het configureren van draadloze netwerken.

Signaalsterkte-indicatoren

Naast zijn symbolische betekenissen, dient het populaire draadloze pictogram ook een echte functie. Op digitale interfaces geeft het pictogram informatie over de kwaliteit van een netwerkverbinding in de vorm van een schaalverdeling. Het pictogram heeft deze functie geërfd van een verwante familie van pictogrammen die dienen als indicatoren van de signaalsterkte, algemeen bekend als ‘signaalbalken.’

Figuur 4: Digitale signaalbalken zijn een ruwe visualisatie van de kwaliteit van netwerkverbindingen. Om een meer exacte waarde van de signaalsterkte te zien, kunt u uw telefoon in een veldtestmodus zetten. (Op de iPhone, toets *3001#12345#* en nummers zullen de signaalbalken vervangen. Om de testmodus te beëindigen, drukt u op de Home-knop). Hoe lager het getal, hoe beter de ontvangst, aangezien de waarde een negatief getal is.

In deze exacte vorm is het populaire draadloze pictogram nog relatief nieuw. Vermoedelijk verscheen het voor het eerst tussen 2001 en 2002 (kort na de ontwikkeling van de eerste Wi-Fi-protocollen), met name in besturingssysteeminterfaces voor Windows XP en Mac OS X. Signaalbalken waren echter al geïntroduceerd met de eerste generatie in massa geproduceerde mobiele telefoons in de jaren tachtig, en soortgelijke signaalindicatoren zijn te vinden op radio-ontvangers uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Ondanks de aanzienlijke verschillen tussen deze verschillende generaties draadloze technologie, zijn signaalbalken een relatief stabiel teken gebleven.

Signaalbalken geven de sterkte van een ontvangen signaal weer – en in technische terminologie staat het pictogram bekend als een ‘Received Signal Strength Indicator’ (RSSI). De meeteenheid voor RSSI is de decibel, een logaritmische maat voor de signaalsterkte. Deze waarde varieert sterk naar gelang van de aanwezigheid van andere signalen, reflecties en andere storingen, maar wordt door middel van enkele wiskundige bewerkingen afgerond en op een schaal gebracht. Verrassend genoeg bestaat er nog steeds geen norm voor signaalbalken: ook al komt een groter aantal balken meestal overeen met een betere ontvangst, de precieze betekenis van 1 balk, 2 balken, enz. is altijd een kwestie van interpretatie. Ondanks deze variabiliteit gebruikt de schaal bijna altijd 5 staafjes, een praktijk die kan worden teruggevoerd op een oudere generatie interfaces op draadloze apparaten.

Op elektronische radio’s en televisies wordt de signaalsterkte vaak weergegeven in de vorm van een oplichtend patroon. Om deze weergave tot stand te brengen, moet de spanning van de ontvanger rechtstreeks worden omgezet in een visuele indicator. De bekendste van deze indicatoren is waarschijnlijk het “kattenoog”. Een andere veel voorkomende indicator is de ‘S-Meter’ (signaalsterktemeter), die vooral in radioamateurapparaten wordt aangetroffen. De getallen die in een S-meter worden gebruikt zijn afgeleid van het RST-systeem voor amateurradio, dat – net als de SINPO-code voor kortegolfradio of de Q-code voor draadloze telegrafie – een norm biedt voor de beoordeling van de signaalkwaliteit.

Figuur 5: Vormen van het “kattenoog”, een vacuümbuis die dient als indicator voor de relatieve signaalsterkte (boven); en de “S-meter” of “signaalsterktemeter”, een vorm van microammeter (onder).

Vóór de ontwikkeling van draadloze apparaten met geïntegreerde indicatoren, hielpen deze normsystemen de kwaliteit van een signaal te beoordelen op basis van subjectieve rapporten. Draadloze operatoren konden elkaar vragen stellen over de luidheid van een signaal enerzijds, en de duidelijkheid ervan anderzijds – vandaar de uitdrukking “(ik lees je) luid en duidelijk”. Deze rapporten over luidheid en helderheid werden gegeven volgens een schaal van 1 (zeer slecht) tot 5 (zeer goed) – vandaar de conventionele weergave van 5 signaalbalken op draadloze interfaces.

The Wireless World

Het logo van het Palais des Beaux Art combineert het populaire draadloze icoon met art nouveau decoraties om een nieuw soort wereldbol te creëren. Daarmee actualiseert het logo het ‘georama’ van Charles-Antoine Delanglard voor een draadloze wereld. In het midden van de wereldbol zitten drie gebogen lijnen bovenop een kleine punt, alsof er een draadloze boodschap de wereld rond wordt gestuurd.

Wanneer we het populaire draadloze icoon zien, moeten onze gedachten echter niet onmiddellijk uitgaan naar vragen over draadloze dekkingsgebieden in de zin van omroep. We zouden kunnen denken aan de nieuwe mogelijkheden voor het creëren van een publiek en een publieke sfeer die inherent zijn aan de configuratie van lokale draadloze netwerken – denk niet alleen aan eindeloze afstanden, maar ook aan nabijheid, aan de onmiddellijkheid van elektromagnetische golven die als medium dienen voor onze draadloze transmissies.

Erik Born is promovendus aan de University of California, Berkeley, waar hij zijn dissertatie schrijft over de pre- en vroege geschiedenis van radio en televisie. Hij is momenteel de Fulbright-IFK Junior Fellow aan het Internationales Forschungszentrum Kulturwissenschaften in Wenen.