Wrocław is Polen op zijn charmantst en, voor velen, het minst uitspreekbaar (het is ‘vrohtz-wahv’). Het ‘Poolse Venetië’, subliem gelegen aan de oevers van de rivier de Odra, heeft 130 bruggen die 12 eilanden met elkaar verbinden, een van Europa’s meest adembenemende marktpleinen, en een parade van pastelkleurige Renaissance herenhuizen geflankeerd door gaslantaarns die nog elke avond met de hand worden ontstoken.

Maar verborgen onder de gotische torenspitsen en barokke paleizen van de stad, is er een kleine wereld die wacht om ontdekt te worden: een legioen van kleine mensen, elk niet meer dan een meter groot, die op de loer liggen in de steegjes, gluren uit de deuropeningen en zwaaien aan de lantaarnpalen. Brutaal, bronskleurig en vol persoonlijkheid: deze kleine beeldjes zijn de dwergen van Wrocław, en ze hebben de benen genomen.

U bent misschien ook geïnteresseerd in:
– De laatste overlevende naaister van zeezijde
– De scheepswerf die de mensheid veranderde
– De verdwijnende fluittaal van Griekenland

Niemand weet precies hoeveel van deze vrolijke dwergen er nog bestaan, maar ambtenaren schatten dat er nu meer dan 400 van deze kleine kereltjes zijn die hun gang gaan. Op weg van het busstation naar de oude stad, zag ik een liggende dwerg vrolijk zonnen in het park, stootte mijn teen aan een bebaarde blighter die werkte op een laptop in de buurt van een cafe, en ging instinctief uit de weg toen ik twee laarsgrote brandweermannen zag die zich haastten om een brand te blussen.

De meeste bezoekers hebben geen idee waarom deze kabouters zo belangrijk zijn

Blijf lang genoeg en je vindt misschien wel een hele gemeenschap van dwergenhandelaars, bankiers, straatventers, professoren en postbodes. Er is een dokter met een ministethoscoop, een tuinman met een kleine kruiwagen en een dwergentandarts die dwergtandjes uittrekt. Een van hen ligt te snurken bij een hotel, twee staan te zoenen voor het registratiekantoor van het huwelijk en 19 dwergen voeren een symfonie op voor het concertgebouw van de stad.

“We zijn een aantal jaren geleden de tel van hun aantal kwijtgeraakt,” geeft Robert Rasała toe, die het officiële dwergeninformatiecentrum op het marktplein van de stad beheert. “Nu komen mensen van over de hele wereld om ze te zoeken, maar de meeste bezoekers hebben geen idee waarom ze zo belangrijk zijn.”

Dwergen als ze mogen zijn, elk standbeeld is eigenlijk een knipoog naar het Oranje Alternatief, een anti-Sovjet verzetsbeweging geboren in Wrocław die dwergen gebruikte als haar symbool en hielp het onderdrukkende communistische regime van Polen omver te werpen in de jaren 1980.

De dwergen gaven ons iets om te lachen

Gewapend met spuitbussen en onder leiding van een kunstenaar aan de universiteit van Wrocław, Waldemar ‘majoor’ Fydrych, protesteerde de groep vreedzaam tegen de censuur van de regering op de vrije meningsuiting en openbare bijeenkomsten tijdens de periode van de staat van beleg van 1981 tot 1983 door de communistische propaganda te bekladden met surrealistisch geïnspireerde straatkunst – in het bijzonder schilderijen van ondeugende kleine kabouters.

“Het was een verschrikkelijke, gevaarlijke tijd. Je kon ’s nachts de straat niet op en er waren tanks en soldaten op het centrale plein,” zei Arkadiusz Förster, een journalist voor Polen’s nationale krant Gazeta Wyborcza. “De dwergen gaven ons iets om te lachen, en dat was het hele idee: om te laten zien hoe absurd de situatie was en mensen aan te moedigen niet bang te zijn.”

Toen de beweging aan populariteit won, begon Fydrych met het leiden van grillige openbare marsen door de straten van Wrocław, waarbij hij pleitte voor ‘dwergenrechten’. De politie probeerde hard op te treden tegen deze subversieve pro-gnoom bijeenkomsten, maar de daaruit voortvloeiende arrestaties haalden het nationale nieuws en slaagden er alleen maar in om de autoriteiten belachelijk te maken. Al snel verschenen er op straten in heel Polen tekeningen van kleine dwergen. De beweging bereikte een hoogtepunt op 1 juni 1988, toen 10.000 demonstranten het centrum van Wrocław binnenvielen met oranje kegelvormige hoeden op en scandeerden: “Vrijheid voor de dwergen!”.

“Die gebeurtenis werd bekend als de revolutie van de dwergen,” zei Förster. “Het liet de wereld zien dat het communisme aan het ontrafelen was, en dat mensen van alle leeftijden zich konden verenigen om vreedzaam tegen het systeem te vechten.”

Het toonde de wereld dat het communisme aan het ontrafelen was

In 2001 besloot de stad haar geschiedenis van artistieke anticommunistische rebellie te herdenken door een bronzen standbeeld van een grote dwerg – Papa Dwerg genoemd – te plaatsen in de Świdnickastraat, waar leden van het Oranje Alternatief zich vroeger verzamelden. Vier jaar later kreeg een plaatselijke beeldhouwer, Tomasz Moczek, een idee: wat als hij kleine bronzen dwergen zou maken, die elk een ander deel van de geschiedenis of het dagelijks leven van Wroclaw voorstelden, en ze in de stad zou plaatsen?

De burgemeester van Wrocław gaf Moczek de opdracht om de eerste vijf te maken, en zijn eerste ontwerpen – waaronder een met een bijl zwaaiende slager die plechtig naar het middeleeuwse slachthuis van de stad staart en een trio van kabouters die samenwerken om een mensgrote winkelwagen buiten een stadsmarkt te duwen – bleken zo populair dat ze nu een aanzienlijke sub-populatie hebben voortgebracht.

Heden ten dage heeft Moczek meer dan 100 van Wrocław’s kabouters gemaakt, en een verzameling jonge beeldhouwers geïnspireerd om heerlijk eigenzinnige dwergbeelden te ontwerpen voor lokale goede doelen, winkels en organisaties. Naarmate de kabouterpopulatie is gegroeid, zijn mensen van over de hele planeet op zoek gegaan naar zoveel mogelijk van deze opmerkelijk fantasierijke 1ft-tall wonders.

“Ik wilde iets maken dat volledig is geïntegreerd in de stad – iets dat lijkt alsof het er altijd al is geweest en dat je nu pas ontdekt.” zei Moczek in zijn atelier, terwijl hij een model omhoog hield van de eerste dwerg die hij ooit creëerde: een hurkende kabouter die zijn kleren wast in de rivier de Odra.

“Hoe komt het dat die dwerg geen schoenen draagt?” vroeg ik.

“Hij heeft ze uitgedaan zodat ze niet nat zouden worden,” zei Moczek. “Elke dwerg heeft zijn eigen karakter. Ik creëer ze gewoon zoals ze zijn.”

In feite heeft de stad onlangs een officiële website gemaakt om mensen te helpen beter bekend te raken met haar kleinste inwoners. Ze hebben allemaal een naam, een gedetailleerd achtergrondverhaal en unieke gewoonten. Je kunt stemmen op je favorieten, nieuwkomers registreren of op de hoogte blijven van de laatste dwergenroddels. Er zijn ook dwergenjachtkaarten, apps en wandeltochten; een jaarlijks septemberfestival met een ‘Grote Dwergenparade’; en een wintertraditie waarbij de lokale bevolking de dwergen kleedt met sjaaltjes, mutsen en wanten om ze warm te houden.

Nadat hij me in zijn werkkamer had uitgenodigd, leidde Moczek me op een wandeling door de oude binnenstad van Wrocław om zijn favoriete kleine nakomelingen aan te wijzen en zijn proces te onthullen.

Het duurt drie maanden om elke creatie van 4 tot 5 kg te maken, legde hij uit, en het begint allemaal met een schets. Vervolgens maakt hij een kleimal van het ontwerp dat als negatief dient voor het siliconen- en gipsmodel dat volgt. Moczek maakt vier kleine gaatjes in het model en giet er voorzichtig hete was in, waarbij hij ervoor zorgt dat de vorm over het hele lichaam dezelfde dikte heeft. Nadat hij de laatste retouches heeft uitgevoerd, plaatst hij het model 12 uur lang in een oven van 700 graden. De was smelt, waardoor een holte ontstaat, en Moczek giet gesmolten brons in deze holte om een afgietsel te maken. Vervolgens verwarmt hij het opnieuw tot 1200C terwijl de kleine dwerg aan massa wint en uitgroeit tot een straatklaar standbeeld.

“Het moeilijkste is het moment dat ik ze moet weggeven,” zei Moczek terwijl hij zich bukte om Sleepyhead te onderzoeken, die een piepkleine speer vasthoudt en een kniehoge poort moest bewaken die naar de mythische ‘Dwergenstad’ leidt, maar tijdens het werk in slaap viel. “Soms ga ik graag naar hun nieuwe rustplaatsen om te zien hoe het met ze gaat.”

Als we Moczeks beroemdste beeldjes naderen – een paar makkers die een granieten bal in tegengestelde richting duwen (Sisyphus genaamd) – vraag ik hem of hij oud genoeg is om zich het leven in Wrocław tijdens de staat van beleg te herinneren, en hij werd stil.

“Ik was negen jaar oud en wilde met mijn moeder een ijsje halen,” zei hij, starend naar de grond. “We gingen naar buiten en zagen tanks komen en mensen wegrennen. Mijn moeder viel en werd vertrapt. Ik wist niet wat ik moest doen, dus gooide ik maar stenen naar de tanks en hoopte dat ze zouden stoppen.”

Toen Moczek zijn hoofd ophief, kwam een oudere heer met een stenen gezicht langzaam op de twee bronzen beeldjes af. De man bukte, maakte een foto en kon niet anders dan lachen om de aanblik van ondeugende kleine dwergen die door de straten sjokten.

“Misschien is het gewoon kunst,” zei Moczek, terwijl hij een glimlach liet zien. “Maar voor mij is het iets meer.”

Custom Made is een BBC Travel-serie die je laat kennismaken met hoeders van culturele tradities over de hele wereld.

Voeg je bij de meer dan drie miljoen BBC Travel-fans door ons te liken op Facebook, of volg ons op Twitter en Instagram.

Als je dit verhaal leuk vond, meld je dan aan voor de wekelijkse bbc.com-features-nieuwsbrief genaamd “If You Only Read 6 Things This Week”. Een zorgvuldig geselecteerde selectie van verhalen van BBC Future, Earth, Culture, Capital en Travel, elke vrijdag afgeleverd in uw inbox.