Als mensen uit apen zijn ontstaan, hoe komt het dan dat er nog steeds apen zijn?
Die vraag wordt vaak gesteld door creationisten – en heel vaak door volkomen rationele mensen. Het verraadt een gemeenschappelijk misverstand over hoe evolutie plaatsvindt. In dit specifieke geval hangt het antwoord ook af van wat de vraagsteller bedoelt met ‘apen’.
Eenvoudig antwoord
Mensen zijn niet geëvolueerd uit hedendaagse apen; mensen en hedendaagse apen zijn beide geëvolueerd uit een uitgestorven gemeenschappelijke voorouder (die ook, in de volksmond, ‘een aap’ was).
In de enorme evolutionaire stamboom van alle soorten die ooit op aarde hebben geleefd, zijn de mens en de hedendaagse aap naaste, levende neven en nichten.
De volgende analogie kan helpen:
De vader van mijn vader is vele jaren geleden overleden, maar hij heeft een flink aantal levende nakomelingen nagelaten, waaronder ik, mijn zus en mijn neven en nichten van vaderskant. De vraag stellen “Als mensen uit apen zijn geëvolueerd, hoe komt het dan dat er nog apen zijn?” is een beetje hetzelfde als vragen “Als jij van je grootvader afstamt, hoe komt het dan dat je neven en nichten nog leven? De vraag slaat nergens op: waarom zouden mijn neven en nichten niet meer in leven zijn?
Hoe nieuwe soorten evolueren
Zoals ik al zei, verraadt het stellen van de vraag “Als mensen uit apen zijn geëvolueerd, hoe komt het dan dat er nog steeds apen zijn?” een algemeen misverstand over hoe nieuwe soorten evolueren. De vraag lijkt aan te nemen dat elke nieuwe soort altijd de ouder-soort moet vervangen. Vermoedelijk is de vraagsteller in de verkeerde veronderstelling dat: (a) de ouder-soorten altijd in hun geheel evolueren tot de afstammende soorten; of (b) de afstammende soorten altijd de ouder-soorten overconcurreren en deze tot uitsterven drijven. Geen van deze veronderstellingen is juist. Als ze correct waren, zou het totale aantal soorten op aarde nooit toenemen en zou de “stamboom” van soorten helemaal geen boom zijn, maar een enorme verzameling van volledig gescheiden lijnen (of ladders) van afstamming. In werkelijkheid kunnen oudersoorten meerdere kindsoorten voortbrengen, en zo een hele ‘stamboom’ van afstammende soorten in gang zetten.
Nieuwe soorten ontstaan gewoonlijk wanneer een relatief kleine subpopulatie van een bestaande soort op de een of andere manier geïsoleerd raakt van de rest van de soort, en genetisch afwijkt van de ouderpopulatie.
De omstandigheden zullen van geval tot geval verschillen, maar de belangrijkste oorzaak voor deze genetische divergentie zal gewoonlijk zijn dat de twee populaties zich via Darwinistische Natuurlijke Selectie blijven aanpassen aan hun verschillende omgevingen. Maar zelfs indien de selectiedruk in de twee omgevingen zeer gelijkaardig is, betekent het feit dat de twee populaties van elkaar geïsoleerd zijn, dat er onvermijdelijk enige genetische divergentie zal optreden. Willekeurige veranderingen in de genetische samenstelling van de twee verschillende populaties betekenen dat zij in de loop der generaties steeds verder uit elkaar zullen drijven.
Als de twee populaties blijven divergeren en lang genoeg geïsoleerd blijven om onderlinge voortplanting te voorkomen, zullen zij uiteindelijk zo sterk van elkaar gaan verschillen dat zij niet langer als dezelfde soort kunnen worden beschouwd. Scheiding leidt tot divergentie leidt tot soortvorming.
Dus zijn we geëvolueerd uit apen of niet?
Zoals ik in het begin al zei, het hangt ervan af wat je onder ‘apen’ verstaat.
De hedendaagse ‘apen’ bestaan uit twee verschillende groepen: de Oude Wereld apen (die in Afrika, Azië en Gibraltar leven), en de Nieuwe Wereld apen (die in Midden- en Zuid-Amerika leven). Deze ‘apen’ maken deel uit van de apenstamboom, waartoe ook de hedendaagse mensapen en wij mensen behoren.
Omstreeks 40 miljoen jaar geleden vertakte zich een nieuwe subpopulatie uit de apenstamboom. Een kleine subpopulatie van deze nieuwe tak – een twijgje, zo u wilt – stak uiteindelijk de (in die tijd veel smallere) Atlantische Oceaan over en evolueerde tot de hedendaagse mensapen van de Nieuwe Wereld. De rest van hun tak bleef in de Oude Wereld en stierf uiteindelijk uit.
De hoofdafdeling van de apenstamboom, waaruit de afdeling van de Nieuwe Wereldapen zich had vertakt, vertakte zich opnieuw rond 25 miljoen jaar geleden. De ene tak evolueerde uiteindelijk tot de hedendaagse Oude Wereld apen, de andere tot de apen (en, uiteindelijk, wij mensen).
Misschien kan een eenvoudig (grenzend aan simplistisch) diagram helpen:
Enigszins contra-intuïtief hebben mensen en Oude Wereld apen daarom een recentere gemeenschappelijke voorouder (d.w.z. dat zij nauwer aan elkaar verwant zijn) dan Oude Wereld en Nieuwe Wereld apen. Deze, misschien verrassende, conclusie wordt gestaafd door massa’s morfologisch en genetisch bewijsmateriaal. Zo hebben mensen en mensapen uit de Oude Wereld hetzelfde aantal tanden; mensapen uit de Nieuwe Wereld hebben een extra stel premolaren.
Dus, hoe definieer je een aap?
Je zou redelijkerwijs kunnen stellen dat, als de huidige mensapen uit de Oude Wereld ‘apen’ zijn, en de huidige mensapen uit de Nieuwe Wereld ‘apen’ zijn, dan ligt het voor de hand dat elke soort die van hun meest recente gemeenschappelijke voorouder afstamt, ook ‘een aap’ moet zijn. Maar, zoals we hebben gezien, zijn wij daar ook bij. In dat geval zijn wij mensen niet alleen geëvolueerd uit apen, maar zijn we nog steeds apen!
Maar je kunt er net zo goed voor kiezen om mensen (en apen) uit te sluiten van je definitie van apen. In dat geval wordt het woord “aap” (dat gebruikt wordt om te verwijzen naar zowel moderne apen uit de Oude Wereld als moderne apen uit de Nieuwe Wereld, maar niet naar mensen of apen) wetenschappelijk betekenisloos. In dat geval is de oorspronkelijke vraag ook zinloos, want wetenschappelijk gezien bestaat er niet zoiets als ‘een aap’!
“…heerlijk koddig, geestig en onderhoudend… Op hun best maken Carters heidewandelingen en zijn meanderende intellectuele praatjes deel uit van één enkele, diep samenhangende onderneming: een rusteloos onderzoek naar de betekenis van plaats en de aard van het zelf.”
-Mark Cocker, auteur en natuuronderzoeker
Amazon: UK | .COM | etc.
