Een van de dingen die de mensen zo stoort aan het langzame spel van Rusland om stukken Oekraïne op te slokken, is dat landen sinds de Tweede Wereldoorlog in het algemeen zijn gestopt met het annexeren van elkaars grondgebied. Dit moderne succes is des te opmerkelijker omdat landen er gedurende het grootste deel van de geschiedenis van hielden om land te veroveren en de mensen die er woonden te onderwerpen.

Het Europese kolonialisme is in dit opzicht verreweg de ergste overtreder geweest in de laatste 500 jaar. Kijk maar eens naar deze GIF die de opkomst en ondergang van (voornamelijk) Europese rijken in kaart brengt vanaf 1492, toen de Europese ontdekking van Amerika het startschot gaf voor hun beweging naar het westen en zuiden, tot 2008.

(Asuros)

In die GIF komen een heleboel interessante dingen naar voren. Thailand is nooit gekoloniseerd door een mogendheid, Europees of Aziatisch. Denemarken had de vroegste westwaartse Europese kolonies, in Groenland. Het Japanse rijk was in 1938 behoorlijk groot.

Thailand is nooit door een Europese of Aziatische mogendheid gekoloniseerd

Maar het grootste en meest opmerkelijke op de kaart is de eb en vloed in het gebied dat door de grote Europese mogendheden wordt gecontroleerd. Dat weerspiegelt een paar dingen. Oorlogen tussen grote mogendheden onderling (zeg maar de Eerste Wereldoorlog), koloniale veroveringen (Groot-Brittannië in Australië), conflicten tussen koloniale mogendheden (Groot-Brittannië en Frankrijk in Noord-Amerika), en gekoloniseerden die de kolonisatoren eruit gooien (de dramatische neergang van het Afrikaanse kolonialisme na de Tweede Wereldoorlog).

De opkomst en ondergang van koloniale rijken verdient bijzondere aandacht. Elk van deze soms eeuwenlange bezettingen veranderde het dagelijks leven voor gekoloniseerde mensen. Deze regimes varieerden op allerlei manieren: de mate waarin ze gekoloniseerde onderdanen letterlijk tot slaaf maakten, om een bijzonder grimmig voorbeeld te nemen, of de mate waarin ze lokale politieke autonomie toestonden.

Wetenschappers discussiëren nog steeds over de implicaties van deze enorme koloniale verschuivingen voor de moderne politiek, die ongetwijfeld dramatisch zijn. Neem de wereldeconomie in het groot: waarom sommige landen rijk zijn, en andere arm. Daron Acemoglu, Simon Johnson en James A. Robinson hebben voorgesteld dat het kolonialisme heeft geleid tot een “omkering van het fortuin” in economische termen. Voorheen rijke volkeren werden arm toen zij gekoloniseerd werden, terwijl voorheen arme volkeren uiteindelijk relatief rijker werden. De invloed van het kolonialisme was zo immens dat we nu pas beginnen uit te zoeken hoe we die goed kunnen meten.

Waarom? Wel, het centrale doel van het Europese kolonialisme was de Europeanen te bevoordelen en te verrijken. Acemoglu, Johnson en Robinson stellen dat de Europese machten in rijkere en armere gekoloniseerde landen verschillende drijfveren hadden. Op rijkere plaatsen bouwden zij regeringen op die tot taak hadden rijkdom en hulpbronnen te stelen en naar Europa te sturen, waardoor de fundamenten van de plaatselijke welvaart werden verbrijzeld. Op armere plaatsen bouwden zij Europese kolonistengemeenschappen op, waarbij zij economisch nuttige instellingen, zoals particuliere eigendomsrechten, beschermden om het deze gemeenschappen goed te laten gaan. Zowel op voorheen arme als voorheen rijke plaatsen veranderden deze koloniale instellingen het traject van hun ontwikkeling tot op de dag van vandaag.

De theorie van Acemoglu/Johnson/Robinson is nogal controversieel. Andere geleerden betwisten zelfs het idee dat er een ommekeer in de fortuinen heeft plaatsgevonden. Dat is logisch: gezien de immense invloed van het kolonialisme op zowel de gekoloniseerde als de koloniserende samenlevingen, is het heel moeilijk om variabelen te isoleren voor gecontroleerde studies. Er is ook een probleem met de tijdspanne: de consistente invloed van één variabele over honderden jaren opsporen kan lastig zijn. De invloed van het kolonialisme was zo immens dat we nog maar net beginnen uit te zoeken hoe we die goed kunnen meten.

Maar er zijn een aantal dingen die we wel weten, waaronder in de eerste plaats dat het kolonialisme een wrede nare zaak was. Volgens één schatting kostte de bezetting van Congo door de Belgische koning Leopold II tussen 1885 en 1908 aan 8 miljoen mensen het leven. R.J. Rummel, een wetenschapper van de Universiteit van Hawaï die zijn leven heeft gewijd aan het schatten van door de staat begane wreedheden, schat het aantal slachtoffers van het kolonialisme in de 20e eeuw op 50 miljoen (na de Sovjet-Unie en communistisch China in het totaal aantal doden). En het Europese kolonialisme bestond al honderden jaren.

Dus als je ziet dat in 1914 grote delen van de wereld werden gekoloniseerd:

En dat in 2008 koloniale machten werden teruggedrongen tot in wezen hun thuislanden:

Dan zie je een van de grootste humanitaire prestaties van de afgelopen 100 jaar in actie.